Cud nad Wisłą

Niedługo po zakończeniu I wojny światowej miała miejsce jedna z najistotniejszych polskich bitew nie tylko XX wieku. Zyskała ona nazwę „Cudu nad Wisłą”. Dwa lata po wojnie Polska, małymi krokami, odbudowywała swoje poczucie bezpieczeństwa. Jednak wolna Polska nie była w smak sowieckiej Rosji za wschodnią granicą. Bitwa z 1920 roku, zwana Cudem nad Wisłą lub Bitwą Warszawską była kulminacyjnym punktem wojny polsko-bolszewckiej.
Bolszewikami nazywa się członków partii robotniczej w Rosji na początku XX wieku, którzy doprowadzili do rewolucji lutowej i potem rewolucji październikowej w 1917 r., obalenia cara (w konsenkwencji zamordowania całej carskiej rodziny) i budowy Związku Sowieckiego. Wojna polsko-bolszewicka, inaczej: polsko-sowiecka czy polsko-radziecka była wynikiem ekspansji Rosji Sowieckiej na zachód, czyli dążenia do podporządkowania sobie krajów europjskich.
Bolszewicy w 1920 roku rozpoczęli marsz na Polskę w przekonaniu, że Polacy, wycieńczeni niewolą i walką, nie będą stawiać większego oporu. Polacy szybko się jednak zorganizowali i postanowili po raz kolejny bronić swojej niepodległości. Ważną postacią w tych działaniach był Jan Kowalewski – porucznik w polskim wywiadzie, dzięki któremu polskie wojska wiedziały, gdzie zaatakują bolszewicy (po walkach porucznik Kowalewski został odznaczony medalem Virtuti Militari przez Józefa Piłsudskiego).
Wojska polskie pod naporem Armii Czerwonej od czasu ofensywy na Kijów cofały się w kierunku Warszawy. Chaotyczne wycofywanie się trwało dość długo, jednak zmiana układu sił dokonała się niedaleko Warszawy. Polskie armie stawiały zdecydowany opór oddziałom sowieckim, jednak dopiero grupa uderzeniowa Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego, która zaatakowała bolszewików od tyłu, zmusiła ich do odwrotu. Od tego momentu role się odwróciły – Polska przystąpiła do ofensywy, a rozbita Armia Czerwona chaotycznie wycowfywała się na wschód.
Dzięki temu zwycięstwu udało się określić granicę oddzielającą Polskę od Rosji sowieckiej. Bitwa Warszawska przez wielu historyków europejskich została uznana za 18. przełomową bitwę w historii świata. Zadecydowała o zachowaniu niepodległości przez Polskę i zatrzymała marsz rewolucji bolszewickiej na Europę Zachodnią. Jednak ci sami historycy mówią, iż jest to także jeden z najbardziej niedocenianych faktów w światowej historii.
Warto tu wskazać ciekawostkę. Otóż, niektóre źródła podają, że oprócz wielkiej waleczności i lojalności polskich żołnierzy, w pokonaniu silnego przeciwnika ważną rolę odegrał ubiór. Bolszewicy nie dbali o to, w czym walczą ich żołnierze – na polu walki można było zobaczyć ludzi bez butów, pozbawionych koszul, z bronią zawieszoną na sznurkach. Po stronie polskiej wprawdzie też nie było idealnie, ponieważ Polacy cierpieli na brak… bielizny i potrzebowali jej w dużych ilościach w trybie pilnym, ale pomógł im Katolicki Związek Kobiet Polskich.

Przejdź dalej

Trzeba i warto wiedzieć

ZABYTKI

Groby poległych w bitwie znajdują się na warszawskich Powązkach. Tam też stoi pomnik poświęcony poległym w 1920 r.

Pomnik Józefa Piłsudskiego oraz poległych w latach 1918-1920 znajduje się w dzielnicy Wawer w Warszawie.

W 2020 r. pojawia się informacja o tym, że planowane jest rozpoczęcie budowy muzeum Cudu nad Wisłą. Muzeum ma powstać w Warszawie – stanie w pobliżu sanktuarium w Ossowie.

KULTURA

Z okazji rocznicy 100-lecia Bitwy Warszawskiej rok 2020 został ustanowiony Rokiem Bitwy Warszawskiej.

POLITYKA

Pierwszy raz publicznie nazwy „cud nad Wisłą” użył Wincenty Witos, co zostało podchwycone przez politycznych przeciwników Piłsudskiego, którzy kwestionowali zasługi marszałka w przeprowadzeniu operacji i osiągnięciu zwycięstwa.

Teksty autentyczne

S. Leszcz-Płociński, Pobudka bojowa Dywizji Podlaskiej (1920), [cyt. za:] „Pokój z Sowietami spiszem bagnetami!”…, s. 57:

Hej baczność żołnierze! Przed nami jest wróg…
Lecz z nami jest wolność, Ojczyzna i Bóg

J. Relidzyński, Do broni! (1920), [cyt. za:] „Pokój z Sowietami spiszem bagnetami!”…, dz. cyt., s. 115.

A tam na Rusi z naszych kościołów,
Zrobił bolszewik stajnie dla wołów,
Chodźmy wygnać te bydlęta,
Bo tam nasza wiara święta

S. Żeromski, Na probostwie w Wyszkowie (1929), [w:] Szlakiem zwycięstwa. Relacje…, dz. cyt., s. 185.

Krew polska nie płynęła w ich żyłach. Ci rodacy, dla poparcia swej władzy przyprowadzili na nasze pola, na nędzne miasteczka, na dwory i chałupy posiedzicieli, na miasta przywalone brudem i zdruzgotane tyloletnią wojną – obcą armię, masę, złożoną z ludzi ciemnych, zgłodniałych, żądnych obłowienia się i sołdackiej rozpusty.

S. Rembek, Dzienniki. Rok 1920 i okolice, wstęp J. Siedleckiej, Warszawa 1997, s. 117, zapis z 5 VIII 1920, por.

„Ruszyliśmy szosą, na której panowało jakieś krwawe piekło. […] Na szosie nie było żywego ducha. Leżały tam tylko wozy z pozabijanymi końmi i trupy naszych żołnierzy wśród krwawego śmietnika szarpi, bandaży, części oporządzenia i kałuż krwi”.

Historia w języku

Nazwa tego ważnego historycznego wydarzenia skłania do zastanowienia się po raz kolejny nad nazwami własnymi w języku polskim. Często mają na nie wpływ aktualne wydarzenia, sojusze i ustrój państwa. Jako przykład można przytoczyć zmienność nazw sąsiada Polski do 1989 roku, czyli… kraju zwanego przez okres powojenny aż do roku 1989 oficjalnie i w codziennym języku Polaków (najczęściej) Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich lub Związkiem Radzieckim. Już wtedy przez część społeczeństwa, a dziś w zasadzie powszechnie, używana była/jest nazwa Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich lub Związek Sowiecki. W zasadzie można by myśleć, iż różnica tkwi tylko w sposobie adaptacji jednego z elementów nazwy – bezpośrednie tłumaczenie rosyjskiego wyrazu sovet na polskie rada lub adaptacja zapożyczenia właściwego w postaci sowiet > sowiecki. Ale rżnica jest głębsza: używanie nazwy Związek Sowiecki ma odcień pejoratywny, zazwyczaj bywa nieneutralne.

Drugim przykładem – tym razem ortograficznym – specyficznym w przypadku nazw własnych faktów historycznych jest pisanie ich małą lub wielką literą. W języku polskim obowiązują 3 podstawowe reguły:

1) w zasadzie nazwy faktów historycznych pisze się małymi literami: I wojna światowa, powstanie listopadowe, rewolucja październikowa;

2) dużą literą piszemy nazwy metaforyczne: Cud nad Wisłą, Okrągły Stół, Wiosna Ludów, nazwy faktów z najnowszej historii Polski wyrażane miesiącami: Czerwiec ’56, Marzec ’68 oraz nazwę Bitwa Warszawska;

3) ortografia polska zezwala na pisanie dużymi literami nazw historycznych (którym standardowo przysługuje mała litera) ze względów uczuciowych lub chęci wyrażenia specjalnego szacunku: Powstanie Warszawskie, Unia Lubelska.

Ciekawostki
z innych krajów

WIELKA BRYTANIA

Brytyjski historyk J.F.C. Fuller napisał w książce Bitwa pod Warszawą 1920: „Osłaniając centralną Europę od zarazy marksistowskiej, Bitwa Warszawska cofnęła wskazówki bolszewickiego zegara (…), zatamowała potencjalny wybuch niezadowolenia społecznego na Zachodzie, niwecząc prawie eksperyment bolszewików”.

FRANCJA

Francuski generał Louis Faury w jednym z artykułów w 1928 r. porównał Bitwę Warszawską do bitwy pod Wiedniem: „Przed dwustu laty Polska pod murami Wiednia uratowała świat chrześcijański od niebezpieczeństwa tureckiego; nad Wisłą i nad Niemnem szlachetny ten naród oddał ponownie światu cywilizowanemu usługę, którą nie dość oceniono”.

WĘGRY

W 1920 roku został podpisany Traktat w Trianon między Węgrami i krajami Entanty, w którego wyniku Węgry utraciły 2/3 ziem i ludności.

USA

W 1920 roku wprowadzono prohibicję w USA.

KANADA

W 1920 roku w Kanadzie rozpoczęła działalność Kanadyjska Królewska Policja Konna.

ŚWIAT

W 1920 roku rozpoczęła działalność Liga Narodów.

Wydarzenia w tekstach kultury i mediach

Kliknij na konkretny tytuł, a przeniesiesz się na stronę z informacjami o nim

Film, serial

  • Cud nad Wisłą, reż. R. Bolesławski, niemy film fabularny, 1921;
  • 1920 Bitwa Warszawska, reż. J. Hoffmann, film wojenny, 2011.

Literatura

  • Raper i Cud nad Wisłą, scen. P. Waingertner, rys. J. Chyży, Łódź 2007;
  • Tytus, Romek i A'Tomek w Bitwie Warszawskiej 1920 roku z wyobraźni Papcia Chmiela narysowani, H.J. Chmielewski, 2011.
  • Koń na wzgórzu, E. Małaszewski, zbiór opowiadań, 1921;
  • Strzępy epopei, M. Wańkowicz, zbiór opowiadań, 1923;
  • Na probostwie w Wyszkowie, S. Żeromski, zbiór opowiadań, Hajnówka 2008;
  • Eskadra, J. Meissner, powieść, 1921;
  • Lewa wolna, J. Mackiewicz, powieść dla dzieci, Londyn 2012.

Gry wideo

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Humor

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Muzyka

  • Pieśń polskiego ochotnika, muz. M. Żukowski, słowa J. Kasprowicz, 1920.

Sztuka

  • Cud nad Wisłą, Jerzy Kossak, obraz olejny, 1930;
  • Warszawo naprzód, Zdzisław Jasiński, obraz olejny, 1920 r. Muzeum Narodowe w Warszawie.
  • Plakat rekrutacyjny z 1920 roku – Do broni.
  • Bitwa warszawska 1920, Teatr Stary w Krakowie, premiera 2013.

Inne

  • Orzeł i gwiazda, wydawana w 2009.

Ćwiczenia

1. Przedstawiony obraz Warszawo naprzód namalowany przez Zdzisława Jasińskiego ma znaczenie symboliczne.

Odpowiedz na pytania z nim związane.

2. Przeczytaj tekst i odpowiedz na pytania. Proszę uzasadnić.

3. Proszę utworzyć rzeczowniki od podanych przymiotników.

Chcesz wysłać swoje odpowiedzi na maila?

Nagrania

Źródła

M. Tarczyński, red., Bitwa Warszawska 1920, 13-28 VIII 1920. Dokumenty operacyjne, Warszawa 1995, 1996.

 

A. Jankowiak-Maik, A. Jankowiak: Bitwa warszawska – 5 faktów, o których (prawdopodobnie) nie mieliście pojęcia!,

https://ciekawostkihistoryczne.pl/2019/08/15/bitwa-warszawska-5-faktow-o-ktorych-prawdopodobnie-nie-mieliscie-pojecia/