„Dał nam przykład Bonaparte jak zwyciężać mamy…”. Powstanie Księstwa Warszawskiego

Francja rządzona przez Napoleona Bonaparte wypowiedziała wojnę wszystkim trzem zaborcom Polski: Rosji, Prusom i Austrii. Po trzecim rozbiorze Polski wielu Polaków wyjechało do Włoch, aby z pomocą Napoleona tworzyć tam oddziały wojskowe (Legiony). Największe nadzieje pojawiły się w 1806 roku, kiedy Wielka Brytania zorganizowała koalicję przeciwko Francji, w której skład weszły Prusy i Rosja.

Bonaparte wiedział, że podczas wojny z Prusami i Rosją będzie musiał walczyć na ziemiach polskich, dlatego szukał pomocy wśród Polaków. Cesarz Francji poprosił o wsparcie bardzo popularnego i szanowanego w Polsce Tadeusza Kościuszkę. Kościuszko zdawał sobie jednak sprawę, że Napoleon chce tylko wykorzystać naród polski do własnych celów, więc odmówił. Jan Henryk Dąbrowski i Józef Wybicki uwierzyli w obietnice francuskie, dlatego zaapelowali do Polaków, by pomogli armii napoleońskiej. Obaj mieli bowiem nadzieję, że z pomocą Francji Polska odzyska niepodległość. 4 listopada wojska francuskie weszły do Poznania, a 27 listopada zdobyły Warszawę. Polacy wspierali działania Napoleona, tworząc na ziemiach polskich oddziały wojskowe, które pomagały Francuzom. 5 grudnia Napoleon zorganizował w Warszawie tymczasowe polskie władze i obiecał odbudowanie niepodległego państwa polskiego. Powołano również wojsko polskie, które miało początkowo trzydzieści, a później nawet czterdzieści tysięcy żołnierzy. Spisywało się ono bardzo dobrze w wielu bitwach, w których walczyło.

Podczas negocjacji pokojowych w Tylży w lipcu 1807 roku Napoleon Bonaparte i car Aleksander I ustalili, że na części ziem zaboru pruskiego powstanie niepodległe, ale zależne od Francji Księstwo Warszawskie, na którego tronie zasiadł Fryderyk August I. Księstwo Warszawskie otrzymało swoją konstytucję, Napoleon nie zgodził się jednak na to, aby wzorowana ona była na Konstytucji 3 maja, przez co zablokował możliwość usamodzielnienia się Księstwa. Zgodnie z konstytucją nowo powstałe państwo miało być monarchią dziedziczną. Powołano również dwuizbowy sejm i Radę Ministrów. W Księstwie bardzo dynamicznie rozwijała się nauka i oświata, a wojsko polskie zostało zwiększone do sześćdziesięciu tysięcy żołnierzy.

W 1809 roku Napoleon wypowiedział wojnę Austrii, która od razu zaatakowała Księstwo Warszawskie. Polacy, dowodzeni przez księcia Józefa Poniatowskiego, walczyli bohatersko z dużo silniejszą i większą armią austriacką w bitwie pod Raszynem (19 kwietnia 1809 roku), a następnie przeszli do kontrataku i wkroczyli na ziemie zaboru austriackiego. Zwycięstwo odniosły również wojska Napoleona. Po podpisaniu pokoju w Schönbrunn (14 października 1809 roku) terytoria zaboru austriackiego zostały włączone do Księstwa Warszawskiego. Po wybuchu wojny między Francją a Rosją w 1812 roku Polacy wystawili niemal stutysięczną armię i jako pierwsi zdobyli Moskwę. Ostatecznie jednak armia napoleońska poniosła klęskę, a Rosjanie w styczniu 1813 roku podbili Księstwo Warszawskie. Zgodnie z decyzją Kongresu Wiedeńskiego (1814-1815) Księstwo Warszawskie przestało istnieć, a na części jego terenów utworzono podległe Rosji Królestwo Polskie.

Przejdź dalej

Trzeba i warto wiedzieć

GEOGRAFIA

W Warszawie na placu Powstańców Warszawy stoi pomnik Napoleona.

W Szczecinie znajduje się sztuczny kopiec ziemny, który został usypany na cześć Napoleona. Ma wysokość około 8 metrów.

Bitwa pod Raszynem została upamiętniona na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie – znajduje się tam tablica z napisem „RASZYN 19 IV 1809”.

W zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie znajduje się wiele obrazów, które powstały po to, by upamiętnić działania Napoleona w Polsce.

FILOZOFIA

Napoleon Bonaparte odegrał ważną rolę także dla ówczesnych filozofów. Andrzej Towiański (1799-1878) był założycielem Koła Sprawy Bożej, którego członków nazywano towiańczykami. Bonaparte był dla członków tej grupy niezwykle istotny, ponieważ uważali, że to właśnie on zapoczątkował demokratyzację całego świata. Towiańczycy chcieli kontynuować jego misję. Na towiańczyków silny wpływ miało też chrześcijaństwo.

WYDARZENIE

W 2005 i 2006 odtworzono bitwę pod Raszynem. W rekonstrukcji wzięli udział Polacy, Czesi oraz Rosjanie. Wydarzenie z 2006 r. zostało najwyżej ocenionym projektem w programie Patriotyzm Jutra.

OSOBY

Józef Antoni Poniatowski (1763-1813) był polskim generałem, ministrem wojny oraz wodzem Wojsk Polskich Księstwa Warszawskiego. Pełnił także funkcję marszałka Francji.

CIEKAWOSTKI

Postać Napoleona pojawia się w hymnie Polski – w Mazurku Dąbrowskiego.

Teksty autentyczne

Odezwa Jana Henryka Dąbrowskiego i Józefa Wybickiego do rodaków, 1806 rok:

Polacy! Napoleon Wielki, Niezwyciężony, wchodził w trzykroć sto tysięcy wojska do Polski. „Obaczę (powiedział nam), obaczę, jeżeli Polacy godni są być Narodem. Idę do Poznania, tam się moje pierwsze zawiążą wyobrażenia o jego wartości”. Polacy! Od was więc zawisło istnieć i mieć ojczyznę: wasz zemściciel, wasz [stwórca] się zjawił. Zabiegajmy mu drogę ze stron wszystkich, tak jak osierocone dzieci rzucają się na łono ojca. Przynoście mu wasze serca i odwagę wrodzoną Polakom. Powstańcie i przekonajcie go, iż gotowi jesteście i krew toczyć na odzyskanie ojczyzny.

Historia w języku

W latach 1807-1814 był wydawany w Warszawie 6-tomowy Słownik języka polskiego autorstwa Samuela Bogumiła Lindego. Był to pierwszy tak obszerny słownik jędnojęzyczny, który zawierał 60 tys. haseł, w tym ok. 2000 nazw własnych. Stanowił największe i najbardziej kosztowne przedsięwzięcie wydawnicze w Księstwie Warszawskim. Autor słownika był cudzoziemcem – uroddził się w Toruniu w rodzinie niemieckiego pastora, studiował w Lipsku, po czym objął tam funkcję lektora jezyka polskiego. Tworząc swój słownik, korzystał z dzieł swoich poprzedników, ale też zbierał materiał w terenie, poszukując ksiąg, tekstów publicystycznych, naukowych, literackich. Źródła słownika to ok. 800 tekstów z okresu od XVI do XIX w. Swoje zbiory uzupełnił współczesną sobie polszczyzną mówioną.

Słownik był dziełem rewolucyjnym pod wieloma względami. Dzieło zawiera dokumentację użyć poszczególnych haseł, ścisłą filologiczną dolkumentację użyć wyrazów. Linde bardzo dbał o dokładną kwalifikację cytatów, zaznaczał autora, tytuł tekstu, z którego cytat zaczerpnął i numery stron. Słownik ma układ alfabetyczno-gniazdowy, tzn. że w jednym podstawowym haśle autor zamieszczał także wyrazy pochodne od wyrazu hasłowego.

W czasach swojego powstania stanowił największe i najnowocześniejsze dzieło leksykograficzne w Europie, a do dziś stanowi dzieło o niezwykłej wartości naukowej.

Ciekawostki
z innych krajów

JAPONIA

Riyoko Ikeda, japońska artystka, stworzyła komiks pod tytułem Aż do nieba. W swojej książce wykorzystała wydarzenia z historii Polski z przełomu XVIII i XIX wieku. Głównym bohaterem jej mangi jest Józef Poniatowski. W Polsce manga została wydana w 1996 roku.

NIEMCY

W Lipsku znajduje się pomnik ks. Józefa Poniatowskiego.

Wydarzenia w tekstach kultury i mediach

Kliknij na konkretny tytuł, a przeniesiesz się na stronę z informacjami o nim

Film, serial

  • Raszyn. 1809, reż. Lucyna Smolińska i Mieczysław Sroka, 1977 (film historyczno-dokumentalny);
  • Popioły, reż. Andrzej Wajda, 1965 (film fabularny).

Literatura

  • Rok 1809, Wacław Gąsiorowski, 1986;
  • Pan Tadeusz, Adam Mickiewicz, 1834 (poemat epicki);
  • A czyjeż to imię rozlega się sławą, Maria Konopnicka, (tekst wiersza występuje także w formie pieśni wojskowej);
  • Na sprowadzenie prochów Napoleona, Juliusz Słowacki, 1840 (wiersz);
  • Popioły, Stefan Żeromski, 1904 (powieść).

Gry wideo

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Humor

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Muzyka

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Sztuka

  • Fryderyk August, książę warszawski, Marcello Bacciarelli, ok. 1808-1809 (obraz);
  • Nadanie konstytucji Księstwu Warszawskiemu przez Napoleona w 1807 roku, Marcello Bacciarelli, 1809-1811 (obraz);
  • Portret księcia Józefa na koniu, Juliusz Kossak, 1879 (obraz);
  • Bitwa pod Raszynem, Wojciech Kossak, 1913 (obraz);
  • Apoteoza Napoleona, Walenty Wańkowicz, 1841 (obraz);
  • Spotkanie Napoleona z carem Aleksandrem I na Niemnie, 1807 (rycina);
  • Fryderyk August, władca Saksonii i Księstwa Warszawskiego, XIX wiek (rycina).

Inne

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Ćwiczenia

1. Proszę połączyć czasownik z przyimkiem i ułożyć dowolne zdanie. Proszę wykorzystać przyimki: do, o, z, przez.

Podpowiedź: być podobnym do – Jestem podobny do swojego taty

2. Jakich prefiksów można użyć do podanych czasowników? Proszę ułożyć zdania z nowo utworzonymi czasownikami.

Podpowiedź: płakać (się) – wypłakać się, rozpłakać się. Przykłady: Zofia postanowiła wypłakać się swojej koleżance. Dziecko rozpłakało się w ciągu kilku sekund.

3. Proszę rozwiązać krzyżówkę.

Podpowiedź: Wpisz odpowiedzi w pola obok krzyżówki

Chcesz wysłać swoje odpowiedzi na maila?

Nagrania

Źródła

J. Czubaty, Księstwo Warszawskie, Warszawa 2011.

 

M. Kukiel, Wielkie wojny napoleońskie, Poznań 1994.

 

M. Maciołek, U źródeł słów, Katowice 2017.