Dziś idę walczyć, Mamo! Powstanie warszawskie

Każdego roku 1 sierpnia cała Polska zatrzymuje się na jedną minutę. Ludzie nie chodzą, samochody nie jeżdżą, a w każdym mieście słychać dźwięk syreny. W rękach przechodniów powiewają biało-czerwone flagi, na koszulkach widać znak Polski Walczącej. Dlaczego to robimy? Co ma tak wielką wagę, że jest w stanie zatrzymać na moment cały kraj? To wciąż żywe wspomnienie powstania warszawskiego z 1944 roku. W tej chwili ciszy wspólnie oddajemy hołd wszystkim, którzy wtedy walczyli za Polskę.

Warto w tym miejscu wspomnieć bohaterskich Polaków, którzy podczas II wojny światowej walczyli za granicą. W rok po rozpoczęciu światowego konfliktu rozegrała się bitwa o Anglię. Waleczna postawa polskich pilotów, którzy wówczas gromili nazistowskie samoloty, na zawsze pozostanie w naszych sercach i pamięci. Krótko przed wybuchem powstania warszawskiego miała miejsce bitwa pod włoskim Monte Cassino, która zakończyła się wygraną aliantów. W niej też wzięli udział Polacy. Wieści o czynach rodaków docierały do okupowanej Polski i dawały siłę oraz wiarę w to, że także tu uda się pokonać hitlerowców. Ponadto narastało poczucie, że wojna zbliża się ku końcowi, choć w Polsce wciąż żywy był strach przed Stalinem i jego chęcią zagarnięcia kraju.

Powstańców było sporo, nawet do 30 tysięcy, jednak nie byli dobrze uzbrojeni, brakowało broni i amunicji. W powstaniu walczyli ludzie w różnym wieku oraz różnej narodowości: Słowacy, Francuzi, a także jeden Nigeryjczyk1. Przez pierwsze cztery dni determinacja Polaków dawała im przewagę nad nazistami. Jednak z dnia na dzień coraz bardziej oczywiste stawało się to, że powstanie upada i nie ma szans na zwycięskie wyjście z sytuacji. Żołnierze ulicy – powstańcy – walczyli przez 63 dni, aż do 3 października 1944 roku, kiedy to narodowy zryw został brutalnie zakończony.

Po upadku powstania warszawskiego Hitler, chcąc zemścić się na Polakach a także dać pokaz siły, nakazał zrównanie z ziemią stolicy – i tak już zniszczonej podczas walk. Ten rozkaz niemieccy żołnierze wykonali aż nadto precyzyjnie i zniszczyli przy użyciu miotaczy ognia i bomb prawie całe miasto, w tym budowle oraz zabytki ważne dla polskiej kultury i historii.

Po pięciu latach strachu i walki o życie nastąpił wreszcie koniec drugiej wojny światowej. Wraz z nim pojawiła się wiara w lepsze jutro. Trzecia Rzesza przegrywała na kolejnych frontach, alianci zyskiwali przewagę. Adolf Hitler popełnił samobójstwo i nie było już nikogo, kto sprawowałby silną władzę nad wielką niegdyś armią. Oczekiwany dzień nadszedł 8 maja 1945 roku – Europa celebrowała zakończenie drugiej wojny światowej oraz kapitulację Niemiec. Jednak nie wszystkie kwestie zostały rozwiązane. Ktoś musiał odpowiedzieć za to, co wydarzyło się między 1939 a 1945 rokiem. Zwołano Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze, w którym zasiedli przedstawiciele czterech państw: Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych, ZSRR oraz Francji. Miał on rozstrzygnąć, jak ukarać nazistów odpowiedzialnych za światowy konflikt. Rozprawy, które przeprowadzono przed tym trybunałem w 1945 roku, nazywane są procesem norymberskim. Na ławie oskarżonych zasiadły 22 osoby, ponad połowa z nich została skazana na śmierć, pozostali, oprócz trzech osób, otrzymali karę więzienia. Tak skończył się ciężki i bolesny etap w historii Polski, Europy i świata.

Przejdź dalej

Trzeba i warto wiedzieć

GEOGRAFIA

Aby upamiętnić powstanie warszawskie, w 1946 roku na warszawskich Powązkach (wojskowy cmentarz) postawiono pomnik Gloria Victis.

W Warszawie znajduje się Cmentarz Powstańców Warszawy, na którym leżą polegli w powstaniu. Tam również zobaczyć można pomnik Polegli Niepokonani, który powstał w 1973 roku.

Przy ul. Podwale w Warszawie znajduje się Mały Powstaniec – to bardzo ważny pomnik, ponieważ w powstaniu warszawskim brały udział także dzieci. Zajmowały się głównie przekazywaniem listów i innych przesyłek.

W Warszawie mieści się Muzeum Powstania Warszawskiego. To niezwykle ciekawe miejsce, pełne pamiątek i wspomnień o tamtym wydarzeniu.

WYDARZENIA

Co roku 1 sierpnia o godzinie 17:00 cała Polska zamiera. Ludzie w stolicy gromadzą się na placach, aby uczcić tak zwaną godzinę W – czas, w którym rozpoczęła się akcja pod hasłem „Burza”, czyli powstanie warszawskie.

FILATELISTYKA

W 2009 roku w 65. rocznicę wybuchu powstania Poczta Polska wprowadziła do obiegu znaczek, na którym umieszczono zdjęcie najwyższego budynku w ówczesnej Warszawie – płonącego Prudentialu.

OSOBY

Kolumbowie to pokolenie literackie, do którego zaliczani są pisarze urodzeni około 1920 roku. Okres ich wchodzenia w dorosłoś
przypadł na lata, w których toczyła się II wojna światowa. Oczywistym faktem jest to, że traumatyczne wojenne wydarzenia miały duży wpływ na kształtowanie ich charakteru oraz na twórczość pisarską. Do tak zwanego pokolenia Kolumbów należeli między innymi: Gustaw Herling-Grudziński, Krzysztof Kamil Baczyński, Roman Bratny, Tadeusz Różewicz czy Tadeusz Borowski.

Teksty autentyczne

Wiersz Stanisława Marczaka z 1944 roku pod tytułem Do powstańca:

Pamiętaj: nie wolno ci zwątpić
w wolność, co przyjdzie, choćbyś padł.
Pamiętaj, że na ciebie patrzy
ogromny i zdumiony świat.
I wiedz, że krokiem w nędznym bucie
jak pomnik dziś w historię wrastasz.
I wiedz, że w sercu twoim bije
uparte serce tego miasta.
Choćby zawiodła wszelka pomoc,
choć przyjdą dni głodu i moru;
ostatniej stawki nie przegramy
stawki naszego honoru.

 

Odezwa władz powstańczych rozplakatowana na ulicach miasta 1 sierpnia 1944 roku:

Od dawna oczekiwana godzina wybiła. Oddziały Armii Krajowej walczą z najeźdźcą niemieckim we wszystkich punktach Okręgu Stołecznego. Wzywam ludność Okręgu Stołecznego do zachowania spokoju i zimnej krwi we współdziałaniu z walczącymi oddziałaniu i równocześnie zarządzam:

1. Poległych zarówno Polaków jak i Niemców, po rozpoznaniu grzebać prowizorycznie – dokumenty zaś przechować i na żądanie zgłosić.

2. Wszelkie samosądy są zakazane.

3. Wrogowie Narodu Polskiego Niemcy i volksdeutsche, będą ukarani z całą surowością prawa przez właściwe sądy. Tymczasem należy ich unieszkodliwić, zatrzymując w zamknięciu do dyspozycji ujawniających się władz bezpieczeństwa.

4. Mienie władz i obywateli niemieckich należy zabezpieczyć protokularnie w każdym domu.

Za należyte wykonanie powyższego, jak również za ład i porządek w poszczególnych domach są odpowiedzialne lokalne organy OPL i Straży Porządkowej.

Historia w języku

Młodzi żołnierze walczący w czasie II wojny światowej i w powstaniu warszawskim przyjmowali pseudonimy, które miały m.in. chronić ich i ich rodziny przed okupantem. Kilka z nich pozostało w polskiej pamięci zbiorowej do dziś, niektóre pseudonimy są znane dzięki filmom (np. Kanał w reż. Andrzeja Wajdy, Akcja pod Arsenałem oraz serial Dom w reż. Jana Łomnickiego) czy tekstom literackim (np. Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego czy Powstanie ’44 Normana Daviesa).

Wśród najsłynniejszych, utrwalonych w podręcznikach do historii, ale także w filmach i książkach pseudonimów można wymienić:

Rudy – pseudonim Jana Bytnara, członka Szarych Szeregów (wojennej organizacji harcerskiej), brał udział w ogromnej liczbie akcji, aresztowany w 1943 r., osadzony na Pawiaku, katowany i bity podczas przesłuchań, został odbity w Akcji pod Arsenałem, niestety kilka dni po akcji zmarł. Pseudonim Rudy jest nawiązaniem do koloru jego włosów. Bohater uwieczniony w książce Kamienie na szaniec.

Zośka – pseudonim Tadeusza Zawadzkiego, komendant Grup Szturmowych na terenie Warszawy. Poległ w ataku na strażnicę Grenzschutzpolizei w Sieczychach koło Wyszkowa w 1943 r. Pseudonim zawdzięczał delikatnej, „dziewczęcej” urodzie. Bohater uwieczniony w książce Kamienie na szaniec.

Pseudonimy powstańców warszawskich w książce Normana Daviesa Powstanie ’44: np. Bór, Niedźwiadek:

„W wersji angielskiej zastosowałem taki oto eksperyment: nie używałem prawdziwych polskich nazwisk bohaterów powstania. Był to zabieg mocno przemyślany. Obywatele krajów anglojęzycznych nigdy nie nauczyli się wymawiać polskich nazwisk, stanowią one dla nich poważną barierę. To jest podstawowy problem dla całej kultury polskiej, tak pięknej i bogatej. Z powodu wspomnianych trudności językowych jest ona mało znana na świecie. Jeśli obcokrajowiec ma wypowiedzieć nazwisko Krzyżanowski, to najczęściej mówi pan K. To powoduje, że nie może on śledzić historii, losów bohaterów. Polacy tego nie rozumieją. Powiem więcej, Anglosasi często nie są w stanie wypowiedzieć, a więc i pamiętać, nawet nazwisk najsławniejszych polskich obywateli, jak Tadeusz Kościuszko czy Bolesław Chrobry.
MS-K: Ale Pan się nauczył?
ND: Ja należę do tych wariatów, którzy to potrafią, ale 99,9 proc. czytelników angielskich nie. Dlatego w wersji angielskiej Powstania ‘44 używałem pseudonimów. Pseudonim generała Okulickiego – Niedźwiadek w tłumaczeniu wypada najszczęśliwiej, bo Bear Cub oznacza mały niedźwiedź. Gorzej jest ze słowem bór (Bór) (Boor), które może oznaczać rolnika, ale też prymitywnego chłopa. Churchill do Mikołajczyka zwracał się premierze Mick. (…) Polakom w Wielkiej Brytanii mój pseudonimowy zabieg bardzo się nie podobał”

(Powstanie ’44. Z prof. Normanem Daviesem rozmawia Marzanna Stychlerz-Kłucińska; http://toiowo.eu/historia-wywiad-powstanie-44/; dostęp: 22.10.2020)

Ciekawostki
z innych krajów

NIEMCY

W Hamburgu znajduje się Pomnik Polaków Deportowanych z Powstania Warszawskiego – znaleźć go można na terenie muzeum, które jest miejscem pamięci obozu koncentracyjnego w Neuengamme.

Zespół metalowy Heaven Shall Burn upamiętnił powstanie warszawskie w utworze pod tytułem Armia.

SZWECJA

Sabaton – szwedzki zespół wykonujący muzykę metalową, upamiętnił powstanie warszawskie w swoim utworze Uprising. W tekście muzycy wskazują na waleczność Polaków oraz ich gotowość do poświęcenia swojego życia za ojczyznę. Inny szwedzki blackmetalowy zespół – Marduk stworzył utwór pod tytułem Warschau.

WIELKA BRYTANIA

W 2003 brytyjski historyk Norman Davies wydał publikację dotyczącą powstania warszawskiego zatytułowaną Powstanie ’44.

FRANCJA

Piosenkę, która została skomponowana w celu upamiętnienia wydarzeń z 1944 roku stworzyli także Francuzi. Varsovie to utwór rockowego zespołu Varsovie.

HOLANDIA

W tym kraju powstał utwór muzyczny Warsaw Rising holenderskiego zespołu metalowego Hail of Bullets (2009).

WYSPY MARSHALLA

W 2014 roku poczta z Wysp Marshalla upamiętniła powstanie warszawskie, wydając okolicznościowy znaczek pocztowy.

Wydarzenia w tekstach kultury i mediach

Kliknij na konkretny tytuł, a przeniesiesz się na stronę z informacjami o nim

Film, serial

  • Kanał, reż. Andrzej Wajda, 1957 (film fabularny);
  • Eroica, reż. Andrzej Munk, 1958 (film fabularny);
  • Godzina „W”, reż. Janusz Morgenstern, 1979 (film fabularny);
  • Pierścionek z orłem w koronie, reż. Andrzej Wajda, 1992 (film fabularny);
  • Czy musieli zginąć..., reż. Alina Czerniakowska, 1997 (film dokumentalny);
  • Baczyński, reż. Konrad Piwowarski, 2013 (fabularyzowany dokument);
  • Miasto 44, reż. Jan Komasa, 2014 (film fabularny);
  • Powstanie Warszawskie, reż. Jan Komasa, 2014 (film fabularny zmontowany z materiałów dokumentalnych);
  • Kolumbowie, reż. Janusz Morgenstern, 1970 (serial telewizyjny).
  • Enemy Front, 2014 (wydana przez studio CI Games).

Literatura

  • Miasto niepokonane, Kazimierz Brandys, 1946 (powieść);
  • Kolumbowie. Rocznik 20, Roman Bratny, 1957 (powieść);
  • Pamiętnik z powstania warszawskiego, Miron Białoszewski, 1970;
  • Zośka i Parasol, Aleksander Kamiński, 1957 (powieść);
  • Łączniczki, Wiktor Krajewski i Maria Fredro-Boniecka (wywiady z uczestniczkami powstania), 2015;
  • Ostatni dzień lipca, Bartłomiej Rychter, 2012 (powieść);
  • Kinderszenen, Jarosław Marek Rymkiewicz, 2008 (powieść);
  • Pierścionek z końskiego włosa, Aleksander Ścibor-Rylski, 1991 (powieść);
  • Tytus, Romek i Atomek w Powstaniu Warszawskim, Henryk Jerzy Chmielewski, 2012 (komiks);
  • 44, antologia komiksowa wydana w 2007 roku przez Muzeum Powstania Warszawskiego, dyrektor projektu: Przemysław Truściński.

Gry wideo

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Humor

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Muzyka

  • Album muzyczny rockowego zespołu Lao Che pod tytułem Powstanie Warszawskie (2005) w całości poświęcony jest wydarzeniom historycznym.
  • Album pod tytułem Adresaci, czyli Kto ty jesteś (2011) w wykonaniu różnych artystów, m.in: Romana Kołakowskiego, Grzegorza Markowskiego, Mariana Opani, Janusza Radek, Natalii Sikory.
  • Album Morowe panny (2012) to projekt Dariusza Malejonka oraz polskich artystek.
  • Czerniaków, Lao Che, 2005 (muzyka rockowa);
  • Pierwszy Sierpnia, WWO, 2007 (hip-hop);
  • Warszawskie dzieci, Armia, 2008 (punk);
  • 63 dni Chwały, Hemp Gru, 2009 (hip-hop).

Sztuka

  • Pamiętnik z powstania warszawskiego na podstawie Pamiętnika z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego. Spektakl został wyemitowany po raz pierwszy w 1972 r.

Inne

  • Grey Ranks. Child Soldiers. Warsaw, 1944, 2007 (gra fabularna);

Ćwiczenia

1. Proszę przeczytać fragment Pamiętnika z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego i odpowiedzieć na pytania.

2. Proszę przeczytać legendę o Warsie i Sawie (stąd, według tradycji bazującej na tej legendzie, pochodzi nazwa stolicy Polski, Warszawy) i uzupełnij zdania wyrazami umieszczonymi poniżej w odpowiedniej formie.

Dawno temu nad Wisłą mieszkał rybak o (a) Wars. Pewnego dnia, kiedy pracował jak to zwykle bywało, (b) piękny śpiew. Hipnotyzujący kobiecy głos sprawił, że rybak postanowił wypłynąć swoją (c), by odnaleźć nieznajomą. Jednak kiedy tylko odbił się od brzegu, rozpętała się (d). Zahipnotyzowany Wars nie bał się jednak ani błyskawic, ani wiatru. Wiosłował najszybciej jak tylko mógł. Kiedy znalazł się na samym środku rzeki, (e) bardzo dziwną postać. Była to (f), czyli pół-ryba, pół-kobieta. Podpłynął bliżej. Niespodziewanie (g) postać wręczyła mu miecz oraz (h) . I nagle (i) w piękną kobietę. Przedstawiła się rybakowi jako Sawa. - Broń mnie, rzekę oraz całe miasto – powiedziała. A potem (j) długo jak w bajce, a z ich imion powstała nazwa dzielnego oraz rosnącego w siłę miasta – Warszawy. Słowa do uzupełnienia: łódź, zamienić się, syrena, usłyszeć, imię, żyć, tajemnicza, burza, zobaczyć, tarcza

3. Proszę obejrzeć herb Warszawy i spróbować krótko go opisać. Proszę zwrócić uwagę na kolor i na przedmioty, które tu się pojawiają.

Opis wyślij swojemu nauczycielowi na maila.

Chcesz wysłać swoje odpowiedzi na maila?

Nagrania

Źródła

A. Albert, Najnowsza historia Polski 1914–1993, Kielce 1994.

 

P. Buhler, Polska Droga do Wolności 1939-1995, Warszawa 1999.

 

A. Fiedler, Dywizjon 303, Pelplin 2017.

 

J. J. Heydecker, J. Leeb, Proces norymberski. Trzecia Rzesza przed sądem, Warszawa 2015.

 

A. Zawilski, Polskie fronty 1918–1945, Warszawa 1997.