Hołd pruski

Czy pamiętacie, jak skończyła się wojna trzynastoletnia? Zawarto wtedy (w 1466 roku) porozumienie nazywane dzisiaj drugim pokojem toruńskim. To właśnie ten dokument świadczył o podległości Prus Zakonnych Polsce. Zakonnicy, zwani Krzyżakami, byli zależni od Polaków i bardzo ich to denerwowało… Nie chcieli być podlegli polskim królom i niechętnie składali im hołd lenny. Wymyślali sposoby na uwolnienie się i szukali zagranicznych sojuszników (w Niemczech i Rosji), aby rozpocząć wojnę z Polską i raz na zawsze odzyskać niepodległość. W 1519 roku, kiedy w Polsce panował Zygmunt Stary, a wielkim krzyżackim mistrzem był jego bratanek – Albrecht Hohenzollern, w wyniku nieoddania hołdu lennego przez zakon doszło do konfliktu zbrojnego. Polska bardzo szybko zyskała przewagę na polu bitwy. Albrecht liczył na pomoc ze strony Niemiec, jednak sojusznicy walczyli niechętnie, aż w końcu zagrozili kompletnym wycofaniem się. Taki stan sprawy zdezorientował mistrza i zabrał mu nadzieję na zwycięstwo. Kiedy zabrakło mu pomysłów na dalsze działanie, skonsultował się z Marcinem Lutrem i w wyniku rozmowy mężczyźni doszli do wniosku, że jest tylko jedno wyjście. Albrecht Hohenzollern zdecydował się na desperacki krok. Podjął decyzję o rozwiązaniu zakonu krzyżackiego, zmianie wiary na luteranizm i przekształceniu państwa zakonnego na świeckie Prusy Książęce, stając się od tego momentu ich księciem. Takie rozwiązanie spodobało się oczywiście wujkowi Albrechta – Zygmuntowi Staremu.

10 kwietnia 1525 roku, w uroczystych okolicznościach na rynku w Krakowie, książę złożył hołd królowi polskiemu. Zygmunt nadał prawo do władania Prusami Książęcymi Albrechtowi, a książę złożył przysięgę obowiązku lennego i wierności królowi i Polsce:

Ja, Albrecht (…) książę w Prusach, obiecuję i przysięgam, że Najjaśniejszemu władcy i Panu, Zygmuntowi, królowi Polski, wielkiemu księciu Litwy, Rusi i wszystkich ziem pruskich (…) oraz następcom Jego Królewskiej Mości i Królestwu Polskiemu będę wierny (…) będę się starał o dobro Jego Królewskiej Mości (…) i Królestwa Polskiego, a złu będę zapobiegał i wszystko to będę czynił, co jest powinnością wiernego wasala. Tak mi dopomóż Bóg i ta święta Jego Ewangelia.

(Andrzej Krynicki, List do legata papieskiego…, 1525 rok)

Po oficjalnych przysięgach zakonnicy zerwali krzyże ze swoich płaszczy, co miało symbolizować odcięcie się od krzyżackiej przeszłości. To jednak nie był koniec zakonu! W dniu hołdu pruskiego nie wszyscy Krzyżacy zgodzili się z decyzją Albrechta. Niektórzy nie przyjęli wiary luterańskiej i to sprawiło, że zakon krzyżacki przetrwał… do dziś. Rezyduje w stolicy Austrii, a zakonnicy zajmują się głównie pomaganiem biednym ludziom.

Przejdź dalej

Trzeba i warto wiedzieć

HISTORIA

Albrecht Hohenzollern (1490-1568) – ostatni wielki mistrz zakonu krzyżackiego (1511-1525), później państwo zakonne zostało zsekularyzowane. Od momentu hołdu pruskiego do śmierci książę Prus Książęcych.

 

Marcin Luter (1483-1546) – teolog, zakonnik augustiański, tłumacz Biblii, inicjator reformacji i współtwórca luteranizmu.

 

Zygmunt I Stary (1467-1548) – od 1507 roku król Polski, przedostatni z dynastii Jagiellonów. Dwukrotnie żonaty: z Barbarą Zápolyą (1512), a po jej śmierci z Boną Sforzą (1518).

GEOGRAFIA

Rynek w Krakowie – znajduje się tam tablica upamiętniająca wydarzenie.

Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach – oddział Muzeum Narodowego w Krakowie, w którym znajduje się obraz Jana Matejki Hołd pruski.

Prusy Książęce – państwo powstałe po sekularyzacji państwa zakonu krzyżackiego i utworzone na mocy traktatu między Zygmuntem I Starym a Albrechtem Hohenzollernem w 1525 roku. Do 1657 roku Prusy Książęce pozostały lennem Królestwa Polskiego. Teren Prus Książęcych rozciągał się na północny wschód od Braniewa i Lidzbarka oraz na południowy wschód od Olsztyna, Malborka i Elbląga.

Teksty autentyczne

Powiedz, ktokolwiek przeczytał te sprawy,
niedawno jeszcze
Byłby niewdzięczny Czyli nie nazwiesz monarchę szalonym,
Co mogąc łatwo skończyć ze zwyciężonym,
Wzrok swój mu wolał pokazać łaskawy?
Pokazał temu, co szarpał mu wnętrzności.

[Stanisław Hozjusz, fragment wiersza o hołdzie pruskim]

 

Ocena warunków traktatu krakowskiego i hołdu pruskiego do dzisiaj budzi emocje. Przecież następstwem hołdu było powstanie księstwa świeckiego, a następnie groźnego królestwa Prus ze stolicą w Królewcu, państwa, które odegrało złowrogą rolę w polskich dziejach. Oczywiście trudno mieć za złe królowi, że nie przewidział tak dalece idących konsekwencji, lecz trudno nie zauważyć, że królewska decyzja była krytykowana już wówczas, przez jemu współczesnych. Jednym z nich był Stanisław Hozjusz – nazwał króla „monarchą szalonym”, który „wzrok mu [Albrechtowi] swój wolał pokazać łaskawy”. […]
Zaniechania, krótkowzroczność i brak wyobraźni z polskiej strony, brak determinacji, a z drugiej konsekwentna polityka z wyraźnie wytkniętym celem zaprowadziły niemiecką dynastię do sukcesu. Hohenzollernowie potrafili zrobić użytek z niemocy Rzeczpospolitej. Zawiedli ostatni Jagiellonowie, a także królowie elekcyjni i ich zaplecze polityczne skoncentrowane na zupełnie innych problemach. Nie dostrzegli, że to, co małe, staje się wielkim, a to, co lojalne, przestaje takie być.

[Andrzej Chwalba, A gdyby nie hołd pruski…, https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/historia/1790112,1,a-gdyby-nie-hold-pruski.read, [dostęp: 1.10.2020].

Historia w języku

Prusy to ciekawa historycznie, niejednoznaczna nazwa geograficzna, czyli toponim (nazwa miejscowa). Prusy nie zawsze oznaczały to samo miejsce.

Prusy (Prusy Książęce) z okresu hołdu pruskiego to świeckie państwo ze stolicą w Królewcu (w różnych okresach swojej historii zwanym też Königsbergiem, dziś: Kaliningradem), powstałe w miejscu ziem zajmowanych wcześniej przez zakon krzyżacki, czyli dziś to północno-wschodnia część Polski, rosyjski obwód kaliningradzki i zachodnia część Litwy.

Prusy w XVIII w. to królestwo (od 1701 r. – król Fryderyk I Pruski) powstałe w wyniku unii Brandenburgii i Prus Książęcych. Odtąd nazwa Prusy oznacza całe Królestwo Prus, a Prusy Książęce są nazywane Prusami Wschodnimi.

Prusy Zachodnie – prowincja Prus, powstała i tak została nazwana po I rozbiorze Polski, czyli po włączeniu Prus Królewskich (to znaczy sporej części Pomorza Gdańskiego) do Królestwa Prus.

Prusy po II wojnie światowej to nazwa kraju związkowego w Niemczech, część dawnych Prus, czyli Prusy Wschodnie, dostał ZSRR, obecnie to rosyjski obwód kaliningradzki. Dawne Prusy Królewskie i część Prus Zachodnich otrzymała Polska, część przydzielono NRD, po zjednoczeniu w granicach Niemiec.

Dziś Prusy to nazwa wyłącznie historyczna, ziemie pruskie znajdują się w różnych państwach, a w samych Niemczech w różnych krajach związkowych (landach).

Nazwy mieszkańców, czy może raczej członków tej grupy, sprzed państwowości pruskiej to: Prus, Prusowie (język polski nigdy nie wykształcił nazwy żeńskiej), z kolei od czasów Królestwa Prus mieszkańców nazywamy: Prusak, Prusaczka, Prusacy. Nazwa ta niezbyt dobrze kojarzy się w języku polskim, bo pisane małą literą słowo prusak oznacza potocznie owada (blattella germanica) szkodnika z tej samej rodziny co karaluchy (blatta orientalis).

Prusy stanowiły jeszcze w II połowie XX wieku jedną z czterech pluralnych nazw państw, które w miejscowniku miały wyjątkową końcówkę -ech: w Niemczech, na Węgrzech, we Włoszech i w Prusiech. Wszystkie pozostałe rzeczowniki w liczbie mnogiej we wszystkich rodzajach mają końcówkę -ach. Pierwsze trzy wymienione nazwy zachowały końcówkę -ech do dziś, Prusy przybrały standardową końcówkę -ach: w Prusach.

Ciekawostki
z innych krajów

NIEMCY

W 1525 r. Marcin Luter odprawił w Wittenberdze pierwszą mszę w języku niemieckim i założył pierwszą na świecie drukarnię nut.

Wydarzenia w tekstach kultury i mediach

Kliknij na konkretny tytuł, a przeniesiesz się na stronę z informacjami o nim

Literatura

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Gry wideo

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Humor

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Muzyka

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Sztuka

  • Hołd pruski, Marcello Bacciarelli, obraz olejny, 1785-1786;
  • Hołd pruski, Jan Matejko, obraz olejny, 1879-1882.

Inne

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Ćwiczenia

1. Uzupełnij tabelę deklinacji rzeczownika książę w liczbie pojedynczej i liczbie mnogiej

Podpowiedź: Mianownik: książę, książęta

Liczba pojedyncza Liczba mnoga
Dopełniacz
Celownik
Biernik
Narzędnik
Miejscownik
Wołacz

2. Połącz związek frazeologiczny z jego wyjaśnieniem.

1. książę ciemności 2. książę z bajki 3. udzielny książę/udzielna księżniczka 4. książę, co psy wiąże

3. Ułóż zdania z wyrażeniami z poprzedniego ćwiczenia.

a)

4. Wyjaśnij wyrażenia:

Chcesz wysłać swoje odpowiedzi na maila?

Nagrania