NAUKA POLSKA

W Krakowie znajduje się Uniwersytet Jagielloński ufundowany przez Kazimierza Wielkiego i uratowany przez Jadwigę. W 1400 roku królowa Jadwiga ufundowała odnowienie Akademii Krakowskiej (późniejszego Uniwersytetu Jagiellońskiego). Dzięki jej darom (biżuterii i pieniądzom) Akademia przetrwała, a Jadwiga stworzyła fundamenty pod rozwój jednej z najważniejszych uczelni wyższych w kraju.

LEGENDA

Stopka Królowej Jadwigi, opracowała: Dominika Strzelecka1

Dawno temu do Polski przybyła młoda i piękna królewna węgierska Jadwiga i została żoną króla Władysława Jagiełły. Jako królowa Polski zamieszkała w Krakowie na Wawelu. Pokochała to miasto i codziennie spacerowała po krakowskich uliczkach, postanowiła również oddać wszystkie swoje klejnoty na rozbudowę Uniwersytetu Krakowskiego, a także na budowę nowego kościoła.
Miejscy rajcy z radością znaleźli odpowiednie miejsce pod budowę i rozgłosili, że szukają do pracy wielu murarzy i kamieniarzy.
Z całego królestwa zaczęli przybywać chętni do pracy przy budowie. Wśród nich był młody kamieniarz, który miał zajmować się ciosaniem kamiennych bloków. Codziennie ciężko i sumiennie pracował i nawet nie wiedział, że królowa często obserwuje pracujących mężczyzn. Cały Kraków ogarnęła radość, że tak szybko powstaje kolejny, piękny kościół.
Jednak pewnego dnia młody kamieniarz spóźnił się do pracy, a potem przez cały dzień pracował zamyślony, nie uśmiechając się ani nie podśpiewując. Nie usłyszał nawet okrzyków, gdy na placu budowy pojawiła się królowa Jadwiga. Wszyscy wstali ze swoich miejsc, aby się pokłonić, tylko kamieniarz siedział i ciężko wzdychał, nie zauważając całego zamieszania. Jadwiga zauważyła zasmuconego mężczyznę i podeszła do niego, pytając:
– Jakie masz zmartwienie dobry człowieku?
Kamieniarz podniósł głowę i ujrzawszy królową, zerwał się na równe nogi, po czym pokłonił się nisko i rzekł:
– Pani, zostawiłem w domu bez opieki chorą żonę i gromadkę dzieci. Nie mam pieniędzy nawet na to, żeby wezwać do niej medyka.
Królowa przyjrzała się młodemu kamieniarzowi, postawiła stopę na obrabianym właśnie kamieniu, odpięła od swojego bucika złotą klamrę i podała ją mężczyźnie.
– Weź tę klamerkę, dobry człowieku i wezwij medyka do swojej żony – powiedziała, uśmiechając się i odeszła.
Młody kamieniarz natychmiast pobiegł do domu, a nazajutrz wrócił szczęśliwy do pracy, gdyż jego żona czuła się już o wiele lepiej. Ochoczo zabrał się do pracy, a gdy zaczął ociosywać kamień, na którym królowa oparła nogę, jego ręka z dłutem zamarła w powietrzu. Na samym szczycie kamienia widniał bowiem odcisk królewskiej stopy.
– To cud! – wykrzyknął – Popatrzcie ludzie, to prawdziwy cud!
Wszyscy zebrali się wokół kamienia i patrzyli ze zdumieniem. Majster pokręcił tylko głową i rzekł:
– Nasza królowa świętą zostanie. Nawet kamienie miękną pod jej stopami.
Widząc cudowny odcisk, cały Kraków wpadł w zachwyt. Każdego dnia tłumy mieszkańców przychodziły na plac budowy, żeby popatrzeć i dotknąć kamienia. Miejscy rajcy kazali zostawić nieociosany kamień i wmurować go w ścianę powstającego kościoła, aby nawet po wielu latach ludzie mogli oglądać cudowny odcisk stopki królowej.
I tak jest po dziś dzień – kamień możemy podziwiać w jednym z krakowskich kościołów, a dobra królowa Jadwiga została świętą.

 

W 1657 roku odnaleziono kamień z odciskiem stópki i umieszczono w krakowskim kościele Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny.

Twarz miała bardzo piękną, ale piękniejsze były jej obyczaje i cnoty. Ubogim wdowom, przybyszom i wszelkim ludziom nieszczęśliwym i potrzebującym okazywała wspaniałomyślną, wielką rozrzutność i hojność. Nie można w niej było dostrzec śladu gniewu i pychy, śladu zawiści. Ogromna w niej była pobożność i niezmierzona miłość do Boga. Odsunąwszy i wyzbywszy się pychy i światowej niegodziwości, zajęła umysł i serce wyłącznie modlitwą i czytaniem ksiąg świętych.
[…]
Królowa Jadwiga, niewiasta bardzo gorliwa i pobożna, zaopatrzyła najpierw katedrę wileńską, a potem litewskie kościoły parafialne w kielichy, księgi, monstrancje, krzyże, obrazy, ornaty i inne piękne klejnoty i szaty.

[Jan Długosz, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, XV wiek]

Średniowieczni studenci nazywani byli żakami. Król Kazimierz nadał im wiele przywilejów: nie płacili podatku drogowego, mogli tanio wynajmować przygotowane dla nich mieszkania (średniowieczne akademiki), ale też brać pożyczki nisko oprocentowane. Aleksander Brückner twierdzi, że żak przeszedł do języka polskiego z języków romańskich poprzez język czeski (w czeskim istniał wyraz jahen, ze staroniemieckiego jaguno, jachono, o tym samym znaczeniu). Dziś nazwę Żak, Żaczek nosi wiele miejsc związanych z uczelniami i życiem studenckim: domy studenckie (akademiki), kluby, gazetki uczelniane itp. Współcześnie żaka zastąpił student, którego nazwa pochodzi od łacińskiego studium, czyli ‘badanie’. Student to więc osoba, która bada, by zdobyć wiedzę.

W średniowieczu uczelnie nazywano akademiami (z łaciny: academia i greki Akadēmía ‘Gaj Akademosa’ – w tym gaju, w którym znajduje się grób greckiego herosa Akademosa, znajdowała się Akademia Platońska). Stąd pierwsza nazwa Uniwersytetu Jagiellońskiego to Akademia Krakowska. Dziś tę nazwę zastąpił uniwersytet (z łac. universitas magistrorum et scholarium „ogół nauczycieli i uczniów”) – uczelnia o charakterze nietechnicznym. Natomiast akademia zaczęła oznaczać szkoły wyższe o jakimś profilu – akademia rolnicza, medyczna, muzyczna itp. W ostatnich czasach rozróżnienie między akademiami i uniwersytetami stało się kwestią urzędowych rozróżnień, uniwersytety są uczelniami, które mają prawo nadawania stopnia doktora w co najmniej 12 dyscyplinach, akademie – w co najmniej 3 dyscyplinach. Zatem obecnie mamy: uniwersytety medyczne, ekonomiczne itd.

Od słowa akademia w języku polskim powstał również wyraz akademik, który dziś oznacza w zasadzie wyłącznie dom studencki, czyli rodzaj hotelu studenckiego (mieszkają w nim członkowie społeczności akademickiej), ale dawniej miał jeszcze inne znaczenia: 1) student, 2) profesor szkoły wyższej i 3) członek instytucji grupującej uczonych lub artystów (np. Polskiej Akademii Nauk). Te znaczenia wyrazu akademik uważamy dziś za przestarzałe.
Średniowieczne akademie zajmowały się sztukami wyzwolonymi (disciplinae liberales), które obejmowały następujące działy: gramatykę, retorykę i dialektykę oraz geometrię, arytmetykę, astronomię i muzykę. Etymologie nazwy wywodzono (np. M.T. Cicero, De oratore libri tres) z łac. słowa liber (‘wolny’, artes, quae libero sunt dignae ‘sztuki, które są godne wolnego człowieka’). Uniwersytet Warszawski ma dziś w swojej strukturze Wydział „Artes Liberales”, który proponuje „kandydatom wszechstronne wykształcenie humanistyczne z otwarciem na inne dziedziny wiedzy”. Inne uniwersytety również prowadzą podobną działalność, ale pod inną nazwą – Uniwersytet Śląski ma jednostkę, która zwie się „Indywidualne Studia Międzyobszarowe”.