Od pieśni wojskowej do hymnu narodowego: powstanie Mazurka Dąbrowskiego

Po rozbiorach Polski wielu Polaków udało się do Francji, aby szukać tam pomocy w walce o odzyskanie niepodległości Rzeczpospolitej. Jesienią 1796 roku do Paryża przyjechał generał Jan Henryk Dąbrowski, jeden z najważniejszych dowódców insurekcji kościuszkowskiej. Przybycie Dąbrowskiego zainteresowało ambitnego generała (późniejszego cesarza) Napoleona Bonaparte, który zaproponował mu utworzenie w Lombardii polskich oddziałów wojskowych. Francja prowadziła wtedy wojnę z Austrią o terytoria włoskie i Bonaparte miał nadzieję, że będzie mógł skorzystać z pomocy Polaków. 9 stycznia 1979 roku rząd Republiki Lombardzkiej oficjalnie zatwierdził utworzenie polskich oddziałów wojskowych we Włoszech, które otrzymały nazwę Legionów Polskich. Dąbrowski stanął na ich czele i sprawił, że polscy żołnierze bardzo chętnie dołączali do oddziałów, mając nadzieję na późniejszą walkę przeciwko zaborcom. Dąbrowski jako dowódca wprowadził wiele innowacji. Oprócz wykonywania ćwiczeń wojskowych i taktycznych wszyscy żołnierze uczyli się pisać i czytać.

Legionów nie udałoby się utworzyć bez wsparcia ze strony Józefa Wybickiego, pisarza i polityka. Kiedy Wybicki przyjechał do Włoch, aby pomagać Dąbrowskiemu w zarządzaniu legionami, napisał pieśń, która stała się później hymnem Polski. Utwór powstały w lipcu 1797 roku do melodii dawnego mazurka ludowego (autor muzyki jest nieznany) to Mazurek Dąbrowskiego zwany wtedy Pieśnią Legionów Polskich we Włoszech. Pieśń zyskała ogromną popularność wśród polskich legionistów, ponieważ dawała im siłę do walki oraz nadzieję na odzyskanie ojczyzny. Utwór wkrótce dotarł również na ziemie polskie podzielone pomiędzy Rosję, Prusy, Austrię i stał się dla Polaków manifestem niechęci do zaborców, a jego tekst był drukowany i rozprowadzany wśród ludzi. Podczas powstania listopadowego Pieśń legionów polskich była śpiewana przez walczących.

Pieśń stała się symbolem walki o niepodległość i zaczęła łączyć Polaków przebywających w różnych częściach świata, a jej słowa niosły nadzieję i wiarę w wolny kraj. Utwór ten znalazł się również w Panu Tadeuszu, polskiej epopei narodowej autorstwa Adama Mickiewicza. 26 lutego 1927 roku Mazurek Dąbrowskiego stał się oficjalnym hymnem państwowym Rzeczpospolitej Polskiej. Współczesne słowa pieśni są jednak nieco inne niż te z pierwszej wersji napisanej przez Wybickiego.

Przejdź dalej

Trzeba i warto wiedzieć

GEOGRAFIA

W Będominie znajduje się Muzeum Hymnu Narodowego – jest to jedyne miejsce tego typu w skali światowej. Odwiedza je wielu Polaków oraz osób z całego świata. Głównym celem placówki jest kształtowanie postaw patriotycznych.

OSOBY

W trzeciej zwrotce hymnu pojawia się postać Stefana Czarnieckiego, który był dowódcą polskim w czasie potopu szwedzkiego (XVII wiek).

W szóstej zwrotce hymnu Wybicki nawiązuje do Tadeusza Kościuszki, bardzo ważnej postaci w historii Polski. Z Kościuszką na czele Polacy wygrali bitwę pod Racławicami w czasie powstania w 1974 roku.

Pomnik Józefa Wybickiego w Śremie.

Tablica upamiętniająca pobyt Józefa Wybickiego w Świdnicy.

W Rumii znajduje się pomnik Józefa Wybickiego.

Pomnik Jana Henryka Dąbrowskiego w parku w Pilaszkowie.

W Głogowie znajduje się pomnik Józefa Wybickiego.

HISTORIA

Rękopis hymnu zaginął podczas II wojny światowej. W 1992 roku Stowarzyszenie Miłośników Tradycji Mazurka Dąbrowskiego zwróciło się z prośbą do ówczesnego prezydenta Lecha Wałęsy o polecenie odpowiednim władzom poszukiwania oryginalnego tekstu Józefa Wybickiego. Działaniami tymi obecnie zajmują się kustosze z Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie. Thomas von Rożnowski, który jest potomkiem Wybickiego, obiecał, że jeśli uda się odnaleźć tekst Mazurka Dąbrowskiego, przekaże go do muzeum.

Teksty autentyczne

Mazurek Dąbrowskiego – aktualna treść:

Jeszcze Polska nie zginęła,
Kiedy my żyjemy.
Co nam obca przemoc wzięła,
Szablą odbierzemy.

Marsz, marsz, Dąbrowski,
Z ziemi włoskiej do Polski.
Za twoim przewodem
Złączym się z narodem.

Przejdziem Wisłę, przejdziem Wartę,
Będziem Polakami.
Dał nam przykład Bonaparte,
Jak zwyciężać mamy.

Marsz, marsz, Dąbrowski…

Jak Czarniecki do Poznania
Po szwedzkim zaborze,
Dla ojczyzny ratowania
Wrócim się przez morze.

Marsz, marsz, Dąbrowski…

Już tam ojciec do swej Basi
Mówi zapłakany –
Słuchaj jeno, pono nasi
Biją w tarabany.

Marsz, marsz, Dąbrowski…

Mazurek Dąbrowskiego – tekst z rękopisu Wybickiego:

Jeszcze Polska nie umarła,
kiedy my żyjemy.
Co nam obca moc wydarła,
szablą odbijemy.

Marsz, marsz, Dąbrowski
do Polski z ziemi włoski
za Twoim przewodem
złączem się z narodem.

Jak Czarnecki do Poznania
wracał się przez morze
dla ojczyzny ratowania
po szwedzkim rozbiorze.

Marsz, marsz, Dąbrowski…

Przejdziem Wisłę przejdziem Wartę
będziem Polakami
dał nam przykład Bonaparte
jak zwyciężać mamy.

Marsz, marsz, Dąbrowski…

Niemiec, Moskal nie osiędzie,
gdy jąwszy pałasza,
hasłem wszystkich zgoda będzie
i ojczyzna nasza.

Marsz, marsz, Dąbrowski…

Już tam ojciec do swej Basi
mówi zapłakany:
„słuchaj jeno, pono nasi
biją w tarabany”.

Marsz, marsz, Dąbrowski…

Na to wszystkich jedne głosy:
„Dosyć tej niewoli
mamy Racławickie Kosy,
Kościuszkę, Bóg pozwoli”.

 

Historia w języku

Słowo mazurek użyte w tytule polskiego hymnu narodowego jest nazwą tańca: mazur, mazurek. Najprawdopodobniej nazwa ma związek etymologiczny z nazwą Mazowsze, Mazowszanin (można element maz- uznać za tzw. podstawę słowotwórczą związaną (tzn. istnieje ona w formach pochodnych, nie funkcjonuje samodzielnie – np. są wyrazy zamiatać, omiatać, wymiatać, ale nie ma *miatać, jest wymyślić, domyślić się, zamyślić, a nie ma *myślić itp.). Nazwa Mazur oznacza mieszkańca krainy zwanej Mazury (kraina jezior w północno-wschodniej Polsce), będącej częścią Mazowsza. Można uznać, że nazwa tańca mazur to uniwerbizacja wyrażenia taniec mazurski. W czasach Napoleona I Bonapartego taniec zaczął być znany we francuskich salonach, gdzie jego nazwa zyskała rodzaj żeński mazurka. Kompozytor melodii do późniejszego polskiego hymnu narodowego jest nieznany, skomponował tę melodię na motywach polskiego mazura.
Mazur był ważnym elementem polskich balów, tańczyła go bardzo chętnie polska szlachta, tańczono go na dworach. Był wodzony przez wodzireja, który układał zestaw figur tańca. Mazur często też kończył bale (ślad w pieśni ułańskiej: „Jeszcze jeden mazur dzisiaj, choć poranek świta. Czy pozwoli panna Krysia – młody ułan pyta”). Nazwę „Mazurka” (w rodzaju żeńskim) przyjął zespół wokalno-taneczny, istniejący na polonistyce Uniwersytetu Studiów Międzynarodowych Hankuk w Seulu.
Wśród 5 polskich tańców narodowych 3 mają nazwy pochodzące od regionów etnograficznych: kujawiak (< Kujawy), krakowiak (< Kraków, Krakowskie) i mazur. Dwa pozostałe to polonez i oberek.

Ciekawostki
z innych krajów

UKRAINA

W XIX wieku Mazurek Dąbrowskiego był inspiracją dla ukraińskiego hymnu narodowego. Pojawiają się w nim słowa „Jeszcze nie umarła Ukraina”.

CHORWACJA

Bardzo silny patriotyczny wydźwięk hymnu polskiego zainspirował także Chorwatów do napisania pieśni w XIX wieku. „Jeszcze Chorwacja nie umarła” – śpiewają Chorwaci.

WŁOCHY

W Mediolanie znajduje się tablica upamiętniająca pobyt gen. Jana Henryka Dąbrowskiego i jego Legionów.

Wydarzenia w tekstach kultury i mediach

Kliknij na konkretny tytuł, a przeniesiesz się na stronę z informacjami o nim

Film, serial

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Literatura

  • Pan Tadeusz, Adam Mickiewicz, 1834 (epopeja narodowa).

Gry wideo

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Humor

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Muzyka

  • W 2004 roku wydany został album muzyczny pod tytułem …jak zwyciężać mamy. Artyści polscy w hołdzie Mazurkowi Dąbrowskiego. Na płycie znajdują się interpretacje hymnu wykonane przez kilkunastu artystów, m.in. Kazika Staszewskiego, Urszuli Dudziak, Janusza Olejniczaka czy Stanisława Sojki.

Sztuka

  • Wjazd Jana Henryka Dąbrowskiego do Poznania, Jan Gładysz, 1806;
  • Generał Jan Henryk Dąbrowski na czele Legionów, Juliusz Kossak, 1882;
  • Marsz, marsz Dąbrowski, Juliusz Kossak, 1897;
  • Wjazd gen. Jana Henryka Dąbrowskiego do Rzymu, January Suchodolski, ok. 1850.

Inne

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Ćwiczenia

1. Posłuchaj Mazurka Dąbrowskiego i wpisz kolejność wersów

https://www.youtube.com/watch?v=XkSjts5vf-s

2. Jak miała na imię córka z ostatniej zwrotki Mazurka:

a) Kasia b) Basia c) Asia

3. Jakie rzeki musimy przejść w słowach hymnu:

a) Wisłę, Wartę b) Wartę, Nysę c) Wartę, Odrę

4. Dokąd w hymnie powracał Stefan Czarnecki:

a) Do Krakowa b) Do Poznania c) Do Wrocławia

5. Kim Polacy powinni inspirować się na drodze do odzyskania niepodległości?

a) Napoleonem Bonaparte b) Stefanem Czarneckim c) Basią

6. Przy użyciu jakiej broni Polacy będą walczyć z wrogiem?

a) Szpady b) Szabli c) Miecza

Chcesz wysłać swoje odpowiedzi na maila?

Nagrania

Źródła