GEORAFIA

Kraków – w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego znajduje się obraz Jana Matejki Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem.

Toruń: obecnie miasto jest siedzibą marszałka, sejmiku i zarządu województwa kujawsko-pomorskiego. Zachował się dom urodzenia Mikołaja Kopernika (ul. Kopernika 15/17). Na Rynku stoi też pomnik Kopernika wyrzeźbiony przez Christiana Friedricha Tiecka i odsłonięty w 1853 roku. Uniwersytet w Toruniu nosi imię Mikołaja Kopernika.

Frombork – w krypcie katedry w 2004 roku odkryto prawdopodobny grób Mikołaja Kopernika.

ZABYTKI

Warszawa – przy ulicy Krakowskie Przedmieście przed siedzibą Polskiej Akademii Nauk (Pałac Staszica) stoi pomnik Mikołaja Kopernika. Wyrzeźbił go duński artysta Bertel Thorvaldsen. Pomnik został odsłonięty w 1830 roku.

NAUKA

Warszawa – od 2010 r. funkcjonuje tu Centrum Nauki Kopernik (ul. Wybrzeże Kościuszkowskie 20), instytucja interaktywnego przekazywania wiedzy i popularyzowania nauki.

Nazwisko Kopernika jest w nazwie Index Copernicus – platformy wspierającej i promującej osiągnięcia nauki na arenie międzynarodowej, założonej w Polsce, mającej na celu upowszechnianie, parametryzację i komercjalizację nauki.

Nazwę kopernik nadano odkrytemu w 1996 roku pierwiastkowi o liczbie atomowej 112.

EDUKACJA

Imię Kopernika nosi kilkaset szkół i placówek edukacyjnych w Polsce.

EKONOMIA

Prawo Kopernika (zwane też Prawem Greshama) zostało sformułowane przez polskiego uczonego w Rozprawie o biciu monety. Zakłada ono, że jeśli funkcjonują równocześnie dwa rodzaje pieniądza o tej samej wartości prawnej, z których jeden jest cenniejszy, to ten cenniejszy będzie gromadzony w skarbcach, a gorszy pozostanie w obiegu.

W latach 1966-1995 w obiegu był banknot o nominale 1000 złotych polskich (obecnie po denominacji miałby wartość 10 groszy) z wizerunkiem Mikołaja Kopernika na awersie. Projektantami grafiki wyłonionej w konkursie Narodowego Banku Polskiego byli wybitni artyści plastycy Henryk Tomaszewski i Julian Pałka.

ASTRONOMIA

Nazwę Kopernik nadano kraterom na Księżycu i na Marsie.

Wstrzymał słońce,  ruszył ziemię,
Polskie go wydało plemię.

(Jan Nepomucen Kamiński, ok. 1822, dwuwiersz o Koperniku)

Jan Chroboczek, O obrotach wokół Kopernika, „Polityka” 2010 nr 50 (2786), https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/historia/1511102,1,o-obrotach-wokol-kopernika.read:

Niechęć Kopernika do farby drukarskiej mogła mieć poważne konsekwencje; niewydrukowany manuskrypt mógł łatwo zaginąć i dzieło znikłoby na zawsze. Kiedy astronom zbliżał się do siedemdziesiątki, wielu uczonych dostojników Kościoła nalegało, aby czcigodny starzec oddał wreszcie swą pracę do druku. Dlaczego Kopernik nie chciał tego zrobić? Pytanie takie zadawało sobie wielu biografów astronoma. Wymienia się tu zwykle obawę przed reakcją Kościoła, wspomina proces Galileusza, Indeks Ksiąg Zakazanych itd. Jest to jednak nieporozumienie; proces Galileusza odbył się prawie wiek później, „De Revolutionibus” dostało się na indeks w 1615 r., ponad 70 lat po wydaniu książki, a wszystko to działo się w okresie kontrreformacji. […]

Zobaczmy jednak, jak sam Kopernik usprawiedliwia swoje stanowisko w Przedmowie (Praefatio) skierowanej do „Jego Świątobliwości Papieża Pawła III”: „Długo się wahałem, czy wydać te księgi… czy też pójść za przykładem innych myślicieli, którzy mieli zwyczaj przekazywać tajemnice swej nauki nie na piśmie, lecz ustnie… Kiedy więc to właśnie dokładnie sobie rozważałem, lęk przed szyderstwem, którego musiałem się obawiać z powodu trudnej do zrozumienia nowości mojej teorii, skłonił mnie do tego, żeby powziętych co do niniejszego dzieła zamiarów całkowicie zaniechać” […].

Owen Gingerich, Książka, której nikt nie przeczytał, Warszawa 2004 (fragment):

Jednej rzeczy się obawiałem. Zostałem profesorem astronomii i historii nauki na Uniwersytecie Harvarda i nie ulegało wątpliwości, że 500. rocznicę urodzin Kopernika muszę poświęcić mu swe wykłady. Ale cóż pozostało do odkrycia po stuleciach badań życia i dzieła Kopernika? Jakie świeże pomysły miałbym szansę wnieść do nadciągających rocznicowych obchodów? No i Koestler mógł mieć rację, że O obrotach… jest dziełem na tyle specjalistycznym i nudnym, że nikt go nie przeczytał.

Objawienie przyszło w najmniej oczekiwanym momencie: w Obserwatorium Królewskim w Edynburgu, gdzie w listopadzie 1970 roku myszkowałem w olbrzymim sejfie zapełnionym starymi książkami astronomicznymi. Pośród rzędów tomów znalazłem pierwsze wydanie dzieła Kopernika. Ku memu zaskoczeniu strony tego egzemplarza od początku do końca pokrywały obszerne notatki. Jeżeli książka miała garstkę czytelników, zacząłem się zastanawiać, to dlaczego jeden z niewielu egzemplarzy, które dotąd udało mi się przejrzeć, został przestudiowany tak starannie? Co ciekawe, uwaga czytelnika wcale nie skupiła się na fragmentach objaśniających kosmologię heliocentryczną, czyli ze Słońcem w środku świata; od notatek roiło się na marginesach dalszych, zaawansowanych matematycznie części tekstu. Kto był ich autorem i co jeszcze znajdę, jeśli przebadam więcej egzemplarzy dzieła?

Odkrycia amerykańskich antropologów Edwarda Sapira i Benjamina Lee Whorfa, w Polsce kontynuowane m.in. przez lubelską szkołę etnolingwistyczną pod merytorycznym przywództwem prof. prof. Anny Wierzbickiej i Jerzego Bartmińskiego, pokazały, że perspektywa widzenia świata jest nieco inna z naukowego punktu widzenia świata i nieco inna wedle językowego obrazu – zgodnie z którym to język kreuje widzenie rzeczywistości, jest jej odbiciem, obrazem w danym środowisku, uczestniczy w tej rzeczywistości jako istotny element = poznanie potoczne.

To potoczne, codzienne obserwacje utwierdzają w przekonaniu, że słońce jest ruchomym elementem na niebie, a utrwala te obserwacje język, bo przecież w języku polskim to słońce wschodzi i zachodzi, słońce wędruje po niebie, słońce stoi wysoko (a skoro tam stoi, to zapewne musiało tam dojść). Pomimo więc faktu, że to Kopernik „wstrzymał słońce”, w języku polskim ono nadal się rusza, przemieszcza się po niebie.

Na tym tle ciekawe jest też pytanie, czy Mikołaj Kopernik mówił po polsku. Swoje wielkie dzieło napisał po łacinie i zatytułował De revolutionibus orbium coelestium. Znał język niemiecki i prawdopodobnie znał polski. To hipoteza. Z racji miejsca zamieszkania i pracy był poddanym króla Polski. W jego czasach nie znano wszak pojęcia narodowości w dzisiejszym sensie. Zatem chętnie nazywamy go polskim uczonym, bo w XV w. ziemie, na których mieszkał, były pod panowaniem polskim, a dziś i Frombork i Toruń, gdzie pracował i dokonywał swych wielkich odkryć, są w granicach Polski.

Odkrycie Kopernika nazywamy „przewrotem kopernikańskim” – to utrwalony tradycją językową związek, zestawienie, wyrażenie. Jednak od nazwiska Kopernik można też utworzyć przymiotnik kopernikowski – tak z kolei nazwano „dyplomy kopernikowskie” i „medale kopernikowskie” przyznawane przez różne gremia wybitnym młodym, początkującym naukowcom (uczniom). Z kolei rok 1973 ogłoszony przez UNESCO międzynarodowym Rokiem Kopernika dla uczczenia 500. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika nazywano w Polsce trojako: Rokiem Kopernika, Rokiem Kopernikowskim i Rokiem Kopernikańskim. Oba sufiksy służą tworzeniu przymiotników: -(ań)ski (np. też amerykański) i –(ow)ski (często występujący w zleksykalizowanej postaci w nazwiskach: Skłodowska).