GEOGRAFIA

Norymberga – miasto w Niemczech w landzie Bawaria, położone nad rzeką Pegnitz, gospodarcza i kulturalna stolica historycznej krainy Frankonii.
Sandomierz – miasto w województwie świętokrzyskim, usytuowane nad Wisłą i położone na siedmiu wzgórzach, dlatego nazywane jest „małym Rzymem”. Historyczne centrum ze średniowieczną zabudową zostało uznane w 2017 roku za pomnik historii. Przez Sandomierz przebiega kilka szlaków turystycznych, między innymi: cysterski, św. Jakuba, architektury drewnianej i rowerowy Green Velo.

ZNANI POLACY

Ambroży Grabowski (1782-1868), historyk samouk, napisał ponad 60 książek o historii Krakowa. Odnalazł w archiwach nazwisko rzeźbiarza Wita Stwosza.

Piotr Michałowski (1800-1855), malarz, polityk i działacz gospodarczy, zaangażował się w odnawianie ołtarza mariackiego i promował nazwisko Wita Stwosza jako wyjątkowego artysty.

ARCHITEKTURA

Bazylika Mariacka w Krakowie – kościół archiprezbiterialny pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, jeden z najbardziej znanych i najcenniejszych zabytków Krakowa. To kościół gotycki, budowany w XIV i XV wieku, następnie regotycyzowany w wieku XIX.

SZTUKA

Wit Stwosz jest również twórcą nagrobka króla Kazimierza IV Jagiellończyka w kaplicy Świętokrzyskiej w katedrze wawelskiej w Krakowie (we współpracy z Jorgiem Huberem) oraz dzieł między innymi w katedrach we Włocławku, Gnieźnie oraz Ptaszkowie.

VI. MODLITWA MISTRZA

„Ja nie po to tutaj przyszedłem,
i by z gamratkami gzić się i popić,
ale na ciężki trud. Dźwigam go ledwo.
A ten ołtarzyk to mój podpis.

Co panowie rada uchwalili,
tom wykonał, jak trzeba.
Niebo? Nie mówcie mi o tym, moi mili.
Więcej we mnie ziemi niż nieba.

To dla wielkich panów bankiet w niebie,
a ja nie byłem nierób.”
(Gdyby Stwosz dzisiaj żył, toby rzeźbił
monterów i szoferów.)

„Wszystkom w dzieło tchnął. Nic tu nie dodasz.
FINlS CORONAT OPUS. Warsztat zamilkł.
A to nie jest mistyczny ołtarz;
to są ludzie, co chodzą ulicami.
A ja do Norymbergi. Może na mękę.
But dziurawy. I wszy mnie gryzą.
Ale idę. Idę aż pod ten wydęty jak ośli pęcherz
horyzont”.

[K.I. Gałczyński, Wit Stwosz, 1951, fragment]

Czas biegł szybko, miesiące mijały… W warsztacie mistrza Wita pracowano z natężeniem. Coraz to nowy obraz odkładali czeladnicy, gotowy do obejrzenia i poprawek. Stwosz nadawał ostateczne wykończenie artystyczne mniej doskonałym rzeźbom. Przy olbrzymich zaś figurach wchodzących w skład głównej grupy pomagał ojcu Stanko, obrabiając je z grubsza. Jakkolwiek złotnikiem i pozłotnikiem był z rzemiosła, miał uzdolnienie i do rzeźby i teraz jako tak zwany punktator wielce był przydatny w pracowni.
[…]

Przed szóstą rano przybieżał Stwosz do kościoła, choć właściwie nic tam już nie miał do roboty, ale niepokój i rozdrażnienie pędziły go z miejsca na miejsce; spodziewał się, że jeszcze najprędzej doczeka upragnionej godziny u stóp ołtarza, sam na sam ze swym dziełem.
Usiadł w jednej z dolnych stall i patrzał. Wzrok jego przesuwał się z wolna po rzeźbie predelli tuż ponad mensą, gdzie rozgałęzione drzewo Jessego przedstawiało na swych konarach genealogię Najświętszej Maryi Panny. Podniósł oczy ku głównej, środkowej grupie… Poważne postacie apostołów, obecnych wedle legendy przy zaśnięciu Matki-Dziewicy, proste, naturalne w ruchu, a pełne godności, świadczyły o potężnym geniuszu twórcy. Cała tajemnica odkupienia, od jasełek począwszy aż do ukrzyżowania Chrystusa, cały szereg radości i boleści Maryi Panny, wszystko znajdowało się wyraźnie przedstawione na bocznych skrzydłach tryptyku. Przepyszne ostrołukowe zdobienia wiązały cudnymi gałęźmi te obrazy. Święci biskupi Wojciech i Stanisław, wierni słudzy Maryi, po obu stronach tryptyku; skrzydlate cherubiny słały się pod stopy Matki Bożej, unoszącej się wraz z Synem ku niebu. A tam wysoko… u samego szczytu… majestat Przenajświętszej Trójcy i Maryja w chwale wiekuistej, królowa nieba i ziemi.
Oczy mistrza Wita jaśniały weselem i dumą. Po długiej chwili przysłonił twarz ręką i szukał w myśli obrazu, jaki pierwsza iskra natchnienia zbudziła w jego duszy… Czy rzeczywistość odtwarzała wiernie ten ideał?
Odetchnął ciężko; jednym rzutem oka objął całość ołtarza i znowu twarz zasłonił. To wspaniałe, olbrzymie dzieło, kwiat jego talentu, korona jego życia, to tylko blade odbicie cudnej prawdy zamkniętej w jego piersi, nikomu nie znanej, żadnym dłutem nie tkniętej na wieki.

[Antonina Domańska, Historia żółtej ciżemki, pierwsze wyd. 1913, fragment]

Imię Matki Boskiej zapisywane jest na dwa sposoby: archaiczny – Maryja oraz współczesny Maria. Uporządkowanie pisowni imienia zostało dokonane w 1936 roku. Wtedy została przeprowadzona jedna z najistotniejszych reform polskiej ortografii.

Powołano do życia Komitet Ortograficzny, składający się z 27 członków: Komisji przewodniczył Jan Rozwadowski (prezes Polskiej Akademii Umiejętności), a po jego śmierci Kazimierz Nitsch (wybitny polski dialektolog i historyk języka); referentem generalnym był Zenon Klemensiewicz (językoznawca, autor fundamentalnej Historii języka polskiego, twórca podstaw polskiej składni, zajmował się dydaktyką języka, kulturą i poprawnością językową). Obrady Komitetu trwały półtora roku: od stycznia 1935 do czerwca 1936 roku. Jednym z najważniejszych postanowień nowej pisowni z roku 1936 była zasada, że wyrazy typu Maria, kolia, mafia pisze się przez i, z wyjątkiem sytuacji po c, s, z (np. Francja, racja, Rosja, aluzja). Dziś tylko wyraz Maria można pisać wedle starej pisowni sprzed 1936 r., czyli Maryja jeśli nazwa dotyczy Matki Boskiej.
Dopełniacz liczby pojedynczej od formy współczesnej brzmi: Marii, od formy archaicznej: Maryi.