HISTORIA

Rzeczpospolita Polska (RP) to oficjalna nazwa państwa polskiego, która zaczęła być używana w połowie XVII wieku. Słowo rzeczpospolita oznacza republikę. Przyjęło się nazywać I Rzecząpospolitą czas do roku 1795 (trzeci rozbiór Polski), II RP – okres od 14 listopada 1914 do 5 lipca 1945 (konferencja w Jałcie), następnie do 1952 roku funkcjonowała nazwa Rzeczpospolita Polska, a od 1952 do 1989 – Polska Rzeczpospolita Ludowa. Od czerwca 1989 mówimy III RP. W 2005 roku w kampanii wyborczej partia Prawo i Sprawiedliwość wprowadziła postulat zbudowania IV RP, trwają jednak spory o to, czy plan ten został zrealizowany.

GEOGRAFIA

Lublin to miasto na wschodzie Polski, obecnie stolica województwa lubelskiego. Dziewiąte co do wielkości populacji miasto w Polsce (ponad 330 000 mieszkańców). W XVII wieku Lublin był bardzo ważnym ośrodkiem handlowym i kulturalnym.

TURYSTYKA

Jagielloński Szlak Unii Lubelskiej – pieszy szlak spacerowy po Lublinie. Na trasie znajduje się 8 punktów, szlak rozpoczyna się na Zamku Lubelskim, a kończy przy pomniku Unii Lubelskiej na placu Litewskim.

Wezwanie do jedności, gdy ważą się losy unii polsko-litewskiej.

Jan Kochanowski, Proporzec albo hołd pruski, 1569 (fragment)

Oto w zacnym ubiorze i w złotej koronie
Siadł (król Zygmunt II August) na swym pańskim tronie,
Jabłko złote i złotą laskę w ręku mając,
A Ewangelię na łonie trzymając.
Miecz przed nim srogi, ale złemu tylko srogi,
Niewinnemu na sercu nie uczyni trwogi.
Z obu stron zacny Senat koronny, a wkoło
Sprawiony zastęp stoi i rycerstwa czoło.
Przystąp, Olbrychcie młody, zacnych książąt plemię,
Który trzymasz w swej władzy piękną pruską ziemię
Z łaski cnych królów polskich; uczyń panu swemu
Winną poczciwość a ślub wiarę dzierżeć jemu…
Już syn książęcy upadł na kolana
I wyznał swe poddaństwo i zwierzchnego pana,
Obiecując na swą cześć k’temu się znać wiecznie,
A wiarę panu swemu zachować statecznie.
Zatym mu jest do ręku proporzec podany,
Kosztownymi farbami wszytek malowany,
Wielki, świetny, ozdobiony, jaki za lat dawnych
W żadnym szyku nie był znan ani w bitwach sławnych…
Potem w trąby i w głośne bębny uderzono,
A zarazem i strzelbę ogromną puszczono…
Ostatek dnia biesiady sobie przywłaszczyły
I tańce, i myśl dobra, i dźwięk lutnie miły.

O skutkach unii lubelskiej

Wywiad Polskiej Agencji Prasowej z prof. Andrzejem Zakrzewskim (fragment), 1.07.2019, https://dzieje.pl/aktualnosci/prof-zakrzewski-na-unie-polski-i-litwy-kazdy-z-partnerow-mial-inne-pomysly, dostęp: 1.10.2020

Unia miała skutki nie tylko polityczne, ale również kulturowe. Jak ten akt został odebrany na Litwie? Czy Litwini uważali, że przyczyni się ona do ich „polonizacji”?
Prof. Andrzej Zakrzewski: Litwini obawiali się nie tyle „polonizacji” – o której za chwilę powiem – ile zalania Wielkiego Księstwa przez koroniarzy. Mikołaj Radziwiłł „Czarny” pisał w 1550 r. do Mikołaja Radziwiłła „Rudego”: „Raczyłeś mi WM pisać około Polaków, którzy gęsto i wszędy w majętności lezą do nas […] jakoby dobrze pohamować jedno Pana Boga proszę, aby to ich uniesienie ad patriam nostram raczył w dobre uchronić, by nam nie przyszło in patria nostra im służyć, bo zaprawdę wielkie są tego początki”. Widać tu obawę przed wyparciem Litwinów z urzędów i majątków przez mieszkańców Korony. Panom litewskim nie przeszkadzało to jednak w zatrudnianiu tych ostatnich jako preceptorów swych synów czy sekretarzy.

Jednak od – w pewnym przybliżeniu – połowy XVII stulecia zaobserwować można łagodzenie owych antagonizmów. Stan szlachecki Rzeczypospolitej stopniowo – pod względem prawnym – ujednolicał się. Zwiększała się mobilność szlachty, szukającej kariery (i chleba) już nie tylko w swojej prowincji, ale w całej Rzeczypospolitej. Ponadto – klęska demograficzna wywołana na Litwie przez „potop” szwedzki i moskiewski spowodowała zapewne sprzyjające warunki również dla Polaków.

Co ciekawe: imigracja ta prowadziła do wzmocnienia Wielkiego Księstwa ludźmi pochodzącymi z Korony, którzy poczucie odrębności wobec Polski, swoisty litewski patriotyzm, nabywali sami lub – co najwyżej – w następnym pokoleniu. Jan Lisowski przybyły z województwa chełmińskiego na Litwę w połowie XVI stulecia po parunastu latach, już w Bazylei, wpisał się do Akademii jako „nobilis Lituvanus”. W następnym zaś stuleciu biskup płocki Stanisław Łubieński wspominając przebywającego wówczas w Wilnie Macieja Sarbiewskiego, zauważył: „Mazurzy zapominają o swym pochodzeniu”. Litwini opierali się w ostatniej dekadzie XVI w. przeniesieniu Bernarda Maciejowskiego, biskupa z – wówczas koronnego Łucka – na biskupstwo wileńskie, opróżnione po awansie Jerzego Radziwiłła na biskupstwo krakowskie. W świetle najnowszych badań Wioletty Pawlikowskiej-Butterwick okazuje się, że w II połowie XVI wieku ponad połowa kanoników kapituły wileńskiej pochodziła z Korony. I właśnie ta kapituła odegrała kluczową rolę w zablokowaniu przeniesienia łuckiego biskupa do Wilna.

Język polski ma kilka typów liczebników, np. liczebniki główne, ułamkowe, porzadkowe, zbiorowe. Liczebniki zbiorowe są ciekawą grupą, stoswane dla oznaczenia liczby:
– zbiorów dwupłciowych lub prawdopodobnie dwupłciowycch (choć język polski w nieokreśloności preferuje rodzaj męski): dwoje studentów (dziewczyna i chłopak lub nie wiemy, czy przypadkiem nie będzie to dziewczyna i chłopak);
– zbiory istot młodych na –ę (pisklę, żyrafię, szczenię, diablę) oraz zakończone na –ę: zwierzę i bydlę (choć nie są młode) i dziecko (choć nie jest zakończone na –ę: czworo szczeniąt, pięcioro dzieci;
– pary małżeńskie (i nibymałżenskie) – małżonkowie, dziadkowie, Andrzejowie; rodzice, nowożeńcy, oblubieńcy: dwoje rodziców, oboje dziadkowie (dziadek i babcia);
– niektóre pluralia tantum – imieniny, urodziny, skrzypce, państwo: dwoje skrzypiec, czworo okularów;
– niektóre inne, szczególnie występujące parami: oko, ucho, ramię, rodzenstwo: dwoje uszu, oczu, obojga rodzeństwa.
Liczebniki zbiorowe w odmianie mają temat rozszerzony o dodatkowe -g-: dwojga, czworgiem, sześciorgu.
W języku polskim liczebniki zbiorowe występują w niektórych nazwach historycznych, szczególnie dotyczących „faktów podwójności”: Rzeczpospolita Obojga Narodów, Królestwo Obojga Sycylii, a także w nielicznych innych sytuacjach w utrwalonych frazeologizmach: dziesięcioro przykazań.