Bitwa pod Cecorą

O tej bitwie mówi się, że zakończyła się dramatyczną klęską, której łatwo można było uniknąć. Jak do niej doszło?

Na początku XVII wieku stosunki polsko-tureckie nie były stabilne. Na czele państwa osmańskiego stał młody, ale bardzo inteligentny, władający kilkoma językami, piszący wiersze i doskonale rozumiejący istotę polityki zagranicznej – Osman II. Sułtanowi nie podobały się ani częste najazdy Kozaków na tereny należące do imperium, ani to, że król Polski nie próbował ukrócić tych samowolnych ataków. Z kolei Tatarzy również nagminnie wyprawiali się na polskie ziemie, plądrowali je i rozkradali wszystko, co miało jakąkolwiek wartość. Przyczyną bitwy była też Mołdawia, która wtedy nie należała już do Rzeczpospolitej, a jednak Polacy nieprzerwanie utrzymywali z nią kontakty biznesowo-polityczne.

Momentem przełomowym, który doprowadził do bezpośredniego starcia, była wyprawa Stanisława Żółkiewskiego na Mołdawię, mająca na celu ponowne zdobycie tych terenów. Pod Cecorą hetman rozbił obóz składający się z około ośmiu tysięcy jednostek bitewnych. Na wieść o tym Turcja zareagowała błyskawicznie. Bitwa rozegrała się 19 września 1620 roku. Plan ataku był dopracowany i z założenia bardzo dobry taktycznie. Niestety, lewy tabor wojsk spóźnił się z wykonaniem rozkazu, rozluźnił szeregi, które w tym momencie stały się łatwym łupem i Osmanie szybko to wykorzystali. Hetman Koniecpolski rozkazał odwrót, ale i to nie poszło sprawnie. Zapanował chaos, jednostki pomieszały się w panice. Wreszcie większości udało się dotrzeć z powrotem do obozu. Część wojsk utknęła jednak na polu bitwy, zablokowana przez porzucone wozy i artylerię. Niektórych żołnierzy zabito od razu, a innych wzięto do niewoli.

Następnego dnia Żółkiewski zwołał naradę, na której zaproponował kolejną bitwę, co spotkało się ze sprzeciwem nie tylko dowódców, ale także wojska (szacuje się, że około 3 tys. jednostek zdezerterowało). Ustalono więc, że najlepiej będzie przesuwać się w stronę polskiej granicy w Mohylowie i tak uczyniono. Osmanie wciąż atakowali. 7 października, 10 kilometrów od Dniepru, morale wojska drastycznie osłabło. Żołnierze zaczęli uciekać, doprowadzając do rozbicia armii. Hetman jednak postanowił walczyć do końca. Na dowód, że nie zamierza ratować się ucieczką, przebił szablą własnego konia. Osmanie ostatecznie zwyciężyli. Ciało Żółkiewskiego zostało znalezione z odcięta prawą dłonią i raną na skroni. Jego głowa została odesłana do sułtana, który przez ponad dwa lata trzymał ją nad bramą swego pałacu.

Przejdź dalej

Trzeba i warto wiedzieć

ZNANI POLACY

Stanisław Żółkiewski (1547-1620) – polski magnat i wojskowy, od 1618 hetman wielki koronny, zwyciężył w wielu kampaniach przeciwko Rosji, Imperium Osmańskiemu, Szwecji i Tatarom. Zajmował się także pisaniem prozy i pamiętników.

GEOGRAFIA

Mołdawia – od 1991 roku państwo europejskie o ustroju republiki. Jest położone na terenach historycznej krainy Besarabii, należą do niego też terytoria położone na lewym brzegu Dniestru (Naddniestrze). W czasie, kiedy rozegrała się bitwa pod Cecorą, Hospodarstwo Mołdawskie obejmowało teren Wyżyny Mołdawskiej między Karpatami Wschodnimi a rzeką Dniestr.

Cecora – wieś znajdująca się współcześnie w granicach Rumunii, na prawym brzegu Prutu, obecna nazwa to Ţuţora. W przeszłości miejscowość na szlakach handlowych.

Dniestr – rzeka o długości 1362 km, uchodzi do Morza Czarnego. Przebiega przez Ukrainę i Mołdawię, stanowi granicę między Mołdawią a Naddniestrzańską Republiką Mołdawską.

Teksty autentyczne

Tekst z tablicy na pomniku Stanisława Żółkiewskiego w Berezowce.

[W miejscu śmierci sędziwego hetmana, we wsi Stawki, przy szlaku prowadzącym do dawnych przepraw na Dniestrze, żona bohater Regina z Herburtów Żółkiewska i syn hetmana Jan, wystawili kamienny obelisk. Mogli go podziwiać podróżni zmierzający z Mohylewa do Kiszyniowa. Pomnik przetrwał bez szwanku aż do 1868. Został utrwalony w litografii Napoleona Ordy. Marmurowa tablica pokryta złotymi literami przepadła, ale tekst przekazał nam Szymon Starowolski w „Monumenta Sarmatorum”]:
Przechodniu, jeśli jesteś poganinem, nie spoglądaj z nienawiścią na to miejsce, jeśli zbliżysz się jak chrześcijanin, nie zapomnij spełnić swego obowiązku i pomódl się w kościele do Boga. Kimkolwiek jesteś, ucz się ode mnie, jak słodko i zaszczytnie jest umierać za Ojczyznę. Stanisław z Żółkwi Żółkiewski, Kanclerz Królewski i najwyższy wódz Korony. Kapitan spod Baru i Jaworowa, który po zwycięstwach odniesionych nad zbuntowanymi Kozakami triumfował w ujarzmionym Królestwie Moskiewskim. Godnie dbałem o Polskę w czas wojny i pokoju, walczyłem dzielnie z Tatarami i tutaj zakończyłem swe życie. I wy, pola skropione krwią moją, bądźcie mi wiernymi świadkami w wiecznym wspomnieniu mego poświęcenia Bogu i mego oddania Ojczyźnie.

https://www.wilanow-palac.pl/print/cecora_a_gdzie_to_jest.html

Historia w języku

Lata walk z Turkami i Tatarami pozostawiły w języku polskim sporo zapożyczeń z języka tureckiego i tatarskiego. Językiem tatarskim (jednym z języków tureckich z rodziny kipczackiej) posługiwali się także polscy Tatarzy, którzy zamieszkiwali na terenach Wielkiego Księstwa Litewskiego i Karaimowie. Tatarzy i Karaimowie do dziś są mniejszościami etnicznymi w Polsce – wymienia ich Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym z 6 stycznia 2005 roku. Karaimowie są najmniej liczną mniejszością w Polsce. Część tych zapożyczeń język polski przyjął bezpośrednio, część zaś najprawdopodobniej za pośrednictwem języka węgierskiego czy języków ruskich. Spośród zapożyczeń turecko-tatarskich, które do dziś funkcjonują w języku polskim, można wymienić: bazar, bukłak, buława, haracz, kaftan, kajdany, szarańcza, szarawary, tapczan, torba. Ciekawe są losy zapożyczenia kołpak, oznaczającego tureckie nakrycie głowy, które rozpowszechniło się w XVI-wiecznej Polsce. Miał kształt stożkowaty, zszyty był z klinów zwężających się ku górze. W XVII w. stał się jednym z elementów polskiego stroju narodowego. Dziś kołpakiem nazywana jest osłona na koło samochodowe, która kształtem przypomina rozpłaszczoną ową turecką czapkę. Drugim bardzo ciekawym zapożyczeniem jest jasiek (‘mała poduszeczka’), pochodzący z tureckiego jastyk, być może do polskiego weszło za pośrednictwem ukraińskiego jasyk. Potem polska etymologia ludowa zrównała nazwę poduszeczki ze zdrobnieniem Jaś od imienia Jan.

Ciekawostki
z innych krajów

MOŁDAWIA

W Berezowce, czyli miejscu śmierci hetmana, znajduje się pomnik Stanisława Żółkiewskiego. Pierwszy monument stanął tam już w 1621 roku z inicjatywy syna – Jana. Obecny pomnik został wzniesiony w 1912 roku.

UKRAINA

Żółkiew – miasto w obwodzie lwowskim, około 35 km od granicy z Polską. Miejscowość została założona przez Stanisława Żółkiewskiego w 1597 roku, zaprojektowana przez architekta Pawła Szczęśliwego w renesansowym stylu na wzór Zamościa. Była to ulubiona rezydencja króla Jana III Sobieskiego. W 1908 roku prochy hetmana zostały przeniesione do miasta i złożone w sarkofagu w kolegiacie.

Wydarzenia w tekstach kultury i mediach

Kliknij na konkretny tytuł, a przeniesiesz się na stronę z informacjami o nim

Film, serial

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Literatura

  • Cecora. Powieść historyczna z pierwszej połowy XVII wieku, Kazimierz Gliński, 1959;
  • Duma o hetmanie, Stefan Żeromski, 1938;
  • Rapsod o głowie hetmana, Wacław Korabiewicz, 1938;

Gry wideo

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Humor

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Muzyka

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Sztuka

  • Śmierć hetmana Stanisława Żółkiewskiego pod Cecorą, Walery Eljasz-Radzikowski, obraz olejny, II połowa XIX wieku;
  • Bitwa pod Cecorą, Witold Piwnicki, obraz olejny, 1878;
  • Bitwa pod Cecorą 1620, Juliusz Kossak, druga połowa XIX wieku.

Inne

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Ćwiczenia

1. Utwórz przymiotniki od nazw rzek.

Podpowiedź: Dniestr – naddniestrzański

2. Napisz w mianowniku nazwy rzek, od których pochodzą nazwy polskich parków narodowych. Określ rodzaj gramatyczny każdej nazwy. Odnajdź i wskaż położenie parków narodowych i przebieg tych rzek na mapie Polski.

Podpowiedź: Drawieński Park Narodowy – Drawa, rodzaj żeński

3. Uzupełnij opis bitwy pod Cecorą słowami z ramki.

W starciu czołowym husaria zepchnęła centrum (a) tureckiego, jednak prawoskrzydłowy tabor wysunął się zbyt daleko do przodu, co spowodowało powstanie znacznej (b) na prawym skrzydle. Wpadli w nią Tatarzy i uderzyli na tyły wojsk polskich. W powstałym zamieszaniu jazda polska wraz z (c) lewoskrzydłowym wycofała się do obozu. Tabor prawoskrzydłowy został jednak zniszczony. W rezultacie bitwa została przegrana, a straty polskie wyniosły 1000–1200 (d) lub wziętych do niewoli. W nocy z 20 na 21 września większość (e) prywatnych samowolnie rozpoczęła przeprawę przez Prut. Po bezowocnej próbie (f) Żółkiewski podjął decyzję przebicia się przez wojska turecko-tatarskie. 29 września wyruszył ku (g) Rzeczypospolitej. Słowa do uzupełnienia: luki, granicom, szyku, pocztów, taborem, rokowań, poległych

4. Wyjaśnij poniższe związki frazeologiczne z użyciem czasownika bić (się). Proszę pracować ze słownikiem.

5. Uzupełnij zdania związkami frazeologicznymi z ćwiczenia nr 4 w odpowiedniej formie.

Chcesz wysłać swoje odpowiedzi na maila?

Nagrania