ZNANI POLACY

Jerzy Franciszek Kulczycki (1640-1694) – urodzony w Kulczycach koło Sambora (obecnie tereny Ukrainy) tłumacz, szpieg i żołnierz Jana III Sobieskiego. W młodości poznał kulturę Imperium Osmańskiego i język turecki. Założył jedną z pierwszych kawiarni w Wiedniu.

GEOGRAFIA

Kahlenberg to wzgórze w Lesie Wiedeńskim, z jego szczytu Jan III Sobieski dowodził bitwą w 1683 roku. Obecnie z Kahlenbergu można podziwiać panoramę Wiednia.

Henryk Zbierzchowski, Bitwa pod Wiedniem, 1935 (fragment)

Wiedeń przez Turków z trzech stron otoczony
Przez dwa miesiące znosił oblężenie
I już zabrakło mu sił do obrony
I już z obrońców pozostały cienie,
Które podsycał i swą duszą wspierał
Starhemberg, dzielny cesarski generał.

Jedenastego września król Sobieski
Na Kahlenbergu pojawił się wzgórzu —
I wnet podniosła się pod strop niebieski
Chorągiew z białym krzyżem pośród różu,
By dać znać miastu o polskiej odsieczy
W liczbie trzydziestu dwóch tysięcy mieczy.

I tylko Kara Mustafa nie wierzył
W przybycie króla i polskich pałaszy
I w piersi gońca kindżałem uderzył
Zato, że plotką jego wojska straszy,
Ale już wkrótce przeląkł się i zdumiał,
Gdy las wiedeński wojskami zaszumiał.

Nad zjednoczoną armją chrześcijańską
Objął dowództwo bohater Polonji —
Nieraz już dzierżył buławę hetmańską
W walce z Turkami, znał ich rodzaj broni,
Sposób ataku i sposób obrony,
Więc doświadczenie miał Niezwyciężony.

Planem ataku długo się nie bawił:
Niemców pchnął w centrum i na lewe skrzydło,
Na prawem skrzydle Polaków postawił,
Dając dowódcom jasne malowidło
Bitwy, co miała uratować państwo
Leopoldowe oraz Chrześcijaństwo.

Nadszedł pamiętny dzień dwunasty września —
Król się obudził o wschodzie jutrzenki.
Jeszcze las ptaków nie zadzwonił pieśnią,
Gdy pisał sławny list do Marysienki
List „dwunastego septembris” datowany
„O trzeciej przededniem z gór Kahlenberg zwanych”. […]

Kawiarnie najprawdopodobniej wywodzą się z Kairu, do Europy przedostały się przez Stambuł (Turcja). Pierwszą kawiarnią w Austrii była kawiarnia Franciszka Kulczyckiego w Wiedniu, założona po zwycięstwie Sobieskiego pod Wiedniem („wiktorii wiedeńskiej”) w 1683 roku, choć inne źródła jako założyciela podają ormiańskiego biznesmena Johannesa Diodato. Z kolei pierwsze polskie kawiarnie datuje się na wiek XVIII. W 2011 roku kawiarnie wiedeńskie zostały sklasyfikowane przez UNESCO jako niematerialne dziedzictwo kulturowe. Kawiarnia założona przez Kulczyckiego (tak jednak w Polsce wolimy uważać) do dziś pełni swoją funkcję pod nazwą Café Central.
Nazwa kawa wywodzi się tureckiego kahve, a to z kolei z arabskiego z czasów przedmuzułmańskich qahva. Od dawna jest podstawą wielu derywatów w języku polskim: kawiarnia – czyli miejsce, lokal, gdzie podaje się kawę (poświadczony w 1778 r., notowany w Słowniku języka polskiego Samuela Bogumiła Lindego), kawiarka – dawniej kobieta przygotowująca kawę (np. poświadczenia z II połowy XIX w. notuje Słownik języka polskiego Witolda Doroszewskiego), dziś to ‘ciśnieniowy czajniczek do parzenia kawy’ bardzo popularny we Włoszech, kawiarz – ktoś, kto jest smakoszem kawy, kto pije bardzo dużo kawy, lubi kawę, notowane w tym znaczeniu już u Lindego, kawusia – zdrobnienie znane już w pierwszej ćwierci XX wieku czy kolor kawowy – tej nazwy używano już w końcu XIX w.