Od zera do bohatera. Zjednoczenie Polski przez Łokietka

W Polsce w XIII i XIV wieku panowała trudna sytuacja. Państwo nadal było rozbite na dzielnice, na północy pojawił się nowy wróg – Zakon Krzyżacki, brakowało scentralizowanej władzy. W 1300 roku na króla Polski koronował się Wacław II, król Czech, co świadczyło o słabości państwa polskiego. Wacław II wykorzystał fakt, że Piastowie wciąż walczyli między sobą i kłócili się o to, kto, co i po kim powinien odziedziczyć. Był obcym królem, który otaczał się niemieckimi doradcami, ale dzięki temu, że szybko i skutecznie objął władzę niemal nad wszystkimi dzielnicami, w państwie polskim pojawiły się nadzieje na zjednoczenie. Wacław II wprowadził na całym terytorium Polski jedną monetę – grosz praski – oraz urząd starosty.

Jednak Piastowie nadal mieli ambicję, by odzyskać koronę polską. Szczególnie dwaj z nich, Henryk III Głogowski i Władysław Łokietek, walczyli o to między sobą. Władysław Łokietek był pechowym dzieckiem – miał wielu starszych braci, co spowodowało, że został bez ziemi i jakiejkolwiek władzy. W dodatku, o czym świadczy jego przydomek, był niskiego wzrostu, być może nawet miał lekko zdeformowane ciało. Jednak po śmierci starszych braci zaczął zdobywać uznanie, co nie podobało się Wacławowi II, który w 1304 roku wygnał go z kraju. Nie wiadomo, gdzie Władysław przebywał, ale po powrocie z wygnania, który stał się możliwy po śmierci króla, udało mu się zdobyć część Małopolski. Z kolei śmierć Henryka III Głogowskiego w 1314 roku pozwoliła mu odzyskać Wielkopolskę.

Gdy zmarł Wacław II, w Czechach zapanował chaos i tamtejsi władcy musieli skoncentrować się na sytuacji w swoim kraju. Przez pewien czas nie byli zainteresowani koroną Polski. Łokietek wykorzystał tę okazję i zwrócił się do papieża Jana XXII z prośbą o pozwolenie na koronację na króla. Negocjacje trwały długo, gdyż w zamian za przychylność papież oczekiwał sporej sumy. Podniesiono więc podatek, tzw. świętopietrze, który każda osoba w Polsce musiała zapłacić papieżowi. To była ogromna kwota1. W końcu papież wyraził zgodę w tajnym liście, oficjalnie jednak nakazał respektować prawo Czechów do tronu. Biskup Gerward, wysłannik Łokietka, zebrał odpowiednie dokumenty oraz listy i wrócił do kraju z pozwoleniem na koronację dla Władysława Łokietka i jego żony Jadwigi. W 1320 roku, po wielu latach walk, negocjacji i układów, Łokietek został królem Polski. Był pierwszym władcą, którego koronowano na Wawelu w Krakowie. Kiedy się urodził, nikt nie wierzył, że osiągnie coś więcej niż kawałek księstwa brzeskiego, a i to było niepewne. Łokietek zmarł, mając prawdopodobnie ponad siedemdziesiąt lat. Wiedział, że nie zdąży scalić całego kraju i ustabilizować sytuacji w Polsce. Zaczął więc przygotowywać Kazimierza, swojego jedynego syna, do tej roli. Kazimierz spełnił nadzieje pokładane w nim przez ojca.

Przejdź dalej

Trzeba i warto wiedzieć

GEOGRAFIA

W Sulejowie znajduje się kościół, w którym odbyło się spotkanie rycerstwa. Podjęto wówczas decyzję o wysłaniu do papieża prośby o zgodę na koronację Łokietka.

Krakowski Zamek Królewski na Wawelu to miejsce pochówku króla Władysława Łokietka.

W Ojcowskim Parku Narodowym znajduje się Grota Łokietka, nazwana tak ze względu na legendę, według której król, na przełomie XIII i XIV wieku, przez około sześć tygodni, ukrywał się w niej przed Wacławem II. Króla – wedle legendy – uratowała pajęczyna rozsnuta w wejściu do jaskini (poszukujący go pomyśleli, iż nikt tam nie wchodził). Legendę upamiętnia prowadząca dziś do groty metalowa brama w kształcie pajęczyny.

Wróć do tekstu głównego

Teksty autentyczne

List papieża Jana XXII z 1319 r.

Jan biskup […] przewielebnym braciom arcybiskupowi gnieźnieńskiemu [przesyła] pozdrowienie i apostolskie błogosławieństwo. Żądaliście zatem, abyśmy ukochanego syna naszego, przesławnego męża Władysława Łokietka […] z łaski naszej apostolskiej wynieśli na stolicę królewską i zgodnie królem Polski mianować i koronować zalecili. Wprawdzie posłowie […] Jana, dostojnego króla czeskiego [Jana Luksemburskiego], do nas przybyli i dopraszali się […] abyśmy wstrzymać raczyli przyznanie korony rzeczonemu księciu z przyczyny, iż król Jan rościł ze swej strony prawo do królestwa polskiego […]. My zatem, chcąc każdego przy prawach mu służących zostawić, osądziliśmy za rzecz słuszną wstrzymać się z wyrokiem takowego przyznania, przez atoli nie mieliśmy bynajmniej przesądzać prawa, należącego wam i innym proszącym, którego wolno wam będzie używać, jak i kiedykolwiek zechcecie […].

Legenda o Jaskini Łokietka (wg http://www.ojcowskiparknarodowy.pl/main/legendy.html)

Kiedy na przełomie XIII i XIV wieku Wacław II, król czeski, najechał na Polskę i zajął Kraków, prawowity władca, Władysław Łokietek, musiał opuścić swą siedzibę i ukryć się. Na schronienie wybrał trudno dostępną jaskinię, mieszczącą się w Ojcowie, wysoko na stoku Chełmowej Góry. Ponieważ wejście do groty zasłaniała ogromna pajęczyna, a pościg był tuż tuż, Łokietka spuszczono do jaskini po linie. W ten sposób pajęczyna nie została uszkodzona i zmyliła wojska Wacława II, które przyjechawszy pod wejście stwierdziły, że do jamy na pewno nikt ostatnio nie wchodził. Okoliczna ludność, wierna królowi, przynosiła mu jedzenie, które wygnaniec przygotowywał w małej sali – Kuchni. W drugim pomieszczeniu Łokietek miał sypialnię, a w trzecim, Sali Rycerskiej, żołnierze pragnący wesprzeć władcę w odzyskaniu tronu przysięgali mu wierność. Dzięki wieściom ze świata, zbieranym przez mieszkańców Doliny Prądnika, król wiedział co dzieje się w Krakowie i mógł wybrać odpowiedni moment na opuszczenie kryjówki, powrót do miasta i triumfalne odzyskanie korony. Wspomnienie o tamtych wydarzeniach po dziś dzień żyje w pamięci miejscowej ludności, a schronienie króla nazywane jest Grotą Łokietka lub Jaskinią Królewską.

Zobacz także

Teksty autentyczne
Historia w języku
Ciekawostki z innych krajów
Wydarzenia w tekstach kultury
Ćwiczenia językowe

Wróć do tekstu głównego

Historia w języku

Przydomek Łokietek pochodzi od nazwy staropolskiej miary długości łokieć, która miała wielkość 2 stóp, czyli ok. pół metra.

Warto podać kilka innych ciekawych staropolskich nazw miar – niektóre z nich są znane i czasami używane do dziś.

Miary ilościowe to np.:
tuzin – 12 sztuk
mendel – 15 sztuk (na mendle kupowano np. jajka)
kopa – 60 sztuk
gros (tuzin tuzinów) – 144 sztuki

Wybrane miary długości:
sążeń (siąg) to 3 łokcie, czyli 6 stóp – niespełna dwa metry – do dziś w języku polskim funkcjonuje przymiotnik sążnisty (najczęściej w połączeniach z wyrazami nazywającymi teksty: sążnisty list, sążnisty artykuł), czyli długi, obszerny
stopa – ok. 30 cm

Staropolskie miary objętości ciał sypkich:
korzec – ok. 120 litrów, w polszczyźnie funkcjonuje zwrot szukać się w korcu maku, dobrać się jak w korcu maku, co oznacza ‘znaleźć kogoś odpowiedniego, tworzyć z kimś dobraną parę’
kwaterka to ćwierć litra, 4 kwaterki tworzyły jedną kwartę
Staropolskie miary objętości płynów:
beczka – pojemność ok. 250 litrów
antał to ćwierć beczki, w zależności od regionu od 35 do 90 litrów
achtel to z kolei ósma część beczki (po śląsku buteleczka wódki lub kieliszek o pojemności 125 ml, czyli 1/8 litra to achtlik)
Inne miary to np. bela papieru składająca się z 10 ryz, czyli ok. 4800-5000 arkuszy. Bela jest słowem używanym do dziś, ale nie oznacza ona konkretnej miary tylko wielki zwój czegoś, z kolei ryza do dziś oznacza 500 arkuszy – w ryzach kupuje się papier do drukarek i kserografów.