KULTURA

Biblia Gutenberga to jedna z najstarszych drukowanych ksiąg świata, wydawana w latach 1452-55, jeden z jej egzemplarzy (w sumie na świecie jest ich zachowanych 48) znajduje się obecnie w Polsce w Pelplinie.

W 2008 roku zakończono konserwację znajdującego się w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego egzemplarza Biblii Leopolity wydanego w 1577 roku. Renowację przeprowadzili Leonard Ogierman i Agnieszka Biały z Pracowni Konserwacji Książek przy Instytucie Bibliotekoznawstwa.

W Książnicy Cieszyńskiej w Cieszynie znajdują się trzy drukowane wydania Biblii po polsku: Biblia Leopolity z 1561 r. oraz dwa egzemplarze Biblii Brzeskiej z 1563 r.

Księga Koheleta, przekład: Anna Kamieńska (fragment), Warszawa 2019, s. 52]

(1) Słowa Koheleta, syna Dawida, króla w Jerozolimie. (2) Marność nad marnościami – powiedział Kohelet, marność nad marnościami i wszystko marność. (3) Jaką korzyść ma człowiek z całego trudu, jakim trudzi się pod słońcem? (4) Pokolenie przemija, pokolenie przychodzi, a ziemia trwa nieporuszona. (5) I wschodzi słońce, i zachodzi słońce, i dąży do miejsca swego, aby tam świecić. (6) Odchodzi na południe i obraca się na zachód, obraca się, obraca się, odchodzi wiatr i wraca wiatr do swych okolic. (7) Wszystkie strumienie idą do morza, a morze się nie przepełnia; do miejsca, skąd idą strumienie, zawracają, aby płynąć znowu. (8) Wszystkie rzeczy są uciążliwe, nie potrafi wyrazić człowiek, nie nasyci się oko patrzeniem, a ucho nie napełni się słyszeniem. (9) To, co było, będzie, a to, co się działo, będzie się działo i nie ma nic nowego pod słońcem. (10) Dzieje się coś, o czym mówią: patrz, to się dzieje, lecz to już się zdarzyło w czasach, które były przed nami. (11) Przeminęła pamięć pierwszych, a także pamięć ostatnich, którzy przyjdą, się nie ostanie, jak i tych, którzy będą na samym końcu. (12) Ja, Kohelet, byłem królem nad Izraelem w Jerozolimie. (13) I włożyłem całe swoje serce w badanie i dociekanie wszystkiego, co stworzone pod niebem; tę rzecz złą dał Pan ludziom na udrękę. (14) Widziałem wszystko, co się działo pod słońcem, a oto wszystko marność i nicość. (15) To co spaczone, nie da się naprawić, a to, czego nie ma, nie da się zliczyć. (16) Mówiłem sobie w głębi serca: oto ja powiększyłem i pomnożyłem mądrość nad wszystkich, którzy byli przede mną w Jerozolimie i serce moje poznało wiele umiejętności i wiedzy. (17) I poświęciłem serce poznaniu mądrości i poznaniu rozpusty i głupoty i stwierdziłem, że także to jest nicość. (18) Bo im więcej mądrości, tym więcej udręki, a kto pomnaża wiedzę, pomnaża cierpienie.

Apokalipsa, przełożył z greckiego Czesław Miłosz, (fragment), Kraków 1998, s. 23-24

Po tych rzeczach widziałem i oto drzwi otworzone w niebie, i ten pierwszy głos, którym był słyszał jak głos trąby gadającej ze mną, mówił: Podejdź tutaj, a pokażę ci rzeczy, które stać się muszą.Potem natychmiast duch mnie ogarnął. I oto tron stał w niebie i na tronie ktoś siedzący.A siedzący podobny z wyglądu kamieniom jaspisowi i sardoniksowi, a tęcza naokoło tronu podobna z wyglądu do szmaragdu.A naokoło tronu dwadzieścia cztery trony i na tronach dwudziestu czterech starców siedzących, obleczonych w szaty białe, a na ich głowach korony złote.I z tronu rozchodzą się błyskawice i głosy, i gromy. I siedem lamp ognistych pali się przed tronem, a są siedmioma duchami Boga.A przed tronem jakby morze szklane podobne kryształowi. A w obliczu tronu i naokoło tronu czworo zwierząt pełnych oczu z przodu i z tyłu.Zwierzę podobne do lwa, a drugie zwierzę podobne do cielca, a trzecie zwierzę mające twarz jak u człowieka, a czwarte zwierzę podobne do orła w locie.I każde z czworga zwierząt, mających po sześć skrzydeł, dokoła i wewnątrz jest pełne oczu. I bez przerwy dniem i nocą wołają: Święty, Święty, Święty Pan, Bóg Wszystkowładny, Ten który był i który jest, i który nadchodzi.A za każdym razem, kiedy zwierzęta oddają chwałę i cześć, i dziękczynienie siedzącemu na tronie, który żyje na wieki wieków,Dwudziestu czterech starców na twarz pada przed siedzącym na tronie i wielbi Tego, który żyje na wieki wieków. I rzucają swoje korony przed Jego ton, mówiąc:Godzien jesteś, Panie i Boże nasz, otrzymać chwałę i cześć, i moc, bo TY stworzyłeś wszystkie rzeczy, bo z Twojej to woli zaczęły istnieć i stworzone były.

Najstarszym tekstem języka polskiego jest Bogurodzica. Trudno rozstrzygnąć, kiedy powstał. Była to pieśń religijna, która w późniejszym czasie pełniła też funkcję hymnu narodowego – np. w takiej funkcji można o niej mówić w czasie bitwy pod Grunwaldem. Piękne wykonanie pieśni da się usłyszeć w filmie Krzyżacy (na podstawie powieści Henryka Sienkiewicza) w reżserii Aleksandra Forda. Na podstawie cech językowych utwór datuje się między X a XIV wiekiem.

Bogurodzica, dziewica, Bogiem sławiena Maryja!

Twego syna, Gospodzina, matko zwolena Maryja,

Zyszczy nam, spuści nam.

Kiryjelejzon.

 

Twego dziela krzciciela, Bożyce,

Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.

Słysz modlitwę, jąż nosimy,

A dać raczy, jegoż prosimy,

A na świecie zbożny pobyt,

Po żywocie rajski przebyt.

Kiryjelejzon.

 

Do starych form w pieśni, które służyły i służą badaczom rekonstruowaniu jej wieku należą np.:

Bogurodzica – dziś Bogarodzica, dawniej rodzica > komu, czemu; dziś: czyja, czyli kogo, czego;

sławiena – forma przed przegłosem polskim (zmiana e na o po spółgłosce miękkiej, a przed zębową twardą, tu: n); dziś: sławiona;

Bożyc – syn Boga; dawniej sufiks –ic/-yc służył tworzeniu nazwisk synów (podobnie jak –ówna, –anka tworzyłyły nazwiska córek); zatem starościc to syn starosty, wojewodzic – syn wojewody. Dziś sufiks ów pozostał w zleksykalizowanych (o zatartej budowie) niektórych wyrazach, takich jak księżyc – dawniej: syn księcia i w nazwiskach: Staszic (wybitny działacz epoki oświecenia) – syn Stacha czy Kmicic (bohater Potopu Henryka Sienkiewicza) – syn Kmity;

spuści, napełń – dawne formy trybu rozkazującego; dziś w 2. osobie liczby pojedynczej występuje końcówka zerowa (Ø), zatem spuść, z kolei wiele rozkaźników o trudnej do wymówienia grupie spółgłoskowej przyjmuje przyjmuje rozszerzenie o grupę głosek –ij-, czyli napełnij.