Początek II wojny światowej

W historii znane są osoby, które potrafią pociągnąć za sobą tłumy. Kimś takim był niewysoki, czarnowłosy Austriak o niesamowitej – niestety dla świata – charyzmie i talencie oratorskim. Oczywiście, mowa tutaj o Adolfie Hitlerze, który wywołał największy konflikt zbrojny o skali światowej – konflikt, który miliony ludzi pozbawił życia.

Mimo iż wielu przeczuwało nadejście wojny, to większości Europejczyków trudno było uwierzyć, że coś takiego może wydarzyć się za życia pokolenia, które pamięta jeszcze pierwszą wojnę światową. Hitler zdawał sobie sprawę, że całkiem blisko istniała inna potęga militarna, Związek Sowiecki, z potężnym Józefem Stalinem na czele. Kanclerz Rzeszy wiedział, że albo porozumie się ze Stalinem, albo zostanie przez niego zaatakowany. W sierpniu 1939 roku między oboma krajami został podpisany dokument o nieagresji nazywany paktem Ribbentrop-Mołotow. Na czym polegał? Najprościej rzecz ujmując, Trzecia Rzesza oraz Związek Sowiecki miały się wzajemnie nie atakować i jednocześnie nie wchodzić sobie w drogę, zaplanowały także podział państwa polskiego między siebie. Właściwie od tego momentu wojna była już faktem, a późniejszy opór Polski przed agresją został nazwany kampanią wrześniową.

To, co dla Polaków najważniejsze, wydarzyło się tego samego roku, gdy armia Adolfa Hitlera rozpoczęła atak na Polskę. Pierwsze strzały rozległy się 1 września 1939 roku na Westerplatte. Do dziś to miejsce jest symbolem rozpoczęcia drugiej wojny światowej oraz bohaterskiej obrony polskich żołnierzy przed hitlerowcami. Niewielki oddział dzielnie odpierał ataki przez sześć dni. Przewaga wrogów była jednak miażdżąca – mieli o wiele więcej wojska i broni. Dlatego też atak, który Hitler zaplanował i przeprowadził, określano nazwą blitzkrieg, czyli wojna błyskawiczna. Miał przebiec szybko i być dotkliwy dla ofiar. Dla Polaków oczywiste było, że hitlerowskie wojsko najbardziej chce zdobyć Śląsk oraz Pomorze, dlatego obronę skupiono właśnie w tych dwóch miejscach.

Parę dni po ataku Wielka Brytania oraz Francja, z którymi Polska była związana sojuszem, wystosowały noty dyplomatyczne i wypowiedziały Trzeciej Rzeszy wojnę. Jednak poza tym gestem nic się nie zmieniło, żadne z tych państw nie podjęło działań wojennych i nie wysłało swoich wojsk z pomocą Polsce, która została osamotniona w walce przeciwko najeźdźcom.
Wojsko Trzeciej Rzeszy napierało coraz bardziej i zaczęło bezpośrednio zagrażać Warszawie. W bitwie pod Brześciem udało się nieco zatrzymać wrogą armię, jednak i w tym starciu szanse Polaków były niewielkie. Dodatkowym utrudnieniem było to, że Sowieci zaczęli się wywiązywać z paktu Ribbentrop-Mołotow i 17 września wkroczyli na teren Polski od strony wschodniej.

Przejdź dalej

Trzeba i warto wiedzieć

GEOGRAFIA

Najsłynniejszy bunkier II wojny światowej „Riese” znajduje się w Górach Sowich. Był to jeden z głównych schronów Adolfa Hitlera. Kompleks osiągnął tak imponujące wymiary, że przez niektórych zwany jest podziemnym miastem.

Na terenie Polski można zobaczyć wiele pomników związanych z drugą wojną światową, m.in. w Augustowie, Ciechanowie, Dąbrowie Górniczej, Głogowie, Kaliszu, Karwinie, Świnoujściu, Warszawie, Zielonej Górze.

Teksty autentyczne

Dyrektywa Naczelnego Wodza Edwarda Rydza-Śmigłego

Sowiety wkroczyły. Nakazuję ogólne wycofanie na Rumunię i Węgry najkrótszymi drogami. Z bolszewikami nie walczyć, chyba w razie natarcia z ich strony lub próby rozbrojenia oddziałów. Zadanie Warszawy i miast, które miały się bronić przed Niemcami – bez zmian. Miasta do których podejdą bolszewicy, powinny z nimi pertraktować w sprawie wyjścia garnizonów do Węgier lub Rumunii.

Radiowe zawiadomienie o rozpoczęciu wojny

Tu Warszawa i wszystkie rozgłośnie Polskiego Radia. Dziś rano, o godzinie 5:40 oddziały niemieckie przekroczyły granicę polską, łamiąc pakt o nieagresji. Zbombardowano szereg miast. Za chwilę usłyszą państwo komunikat specjalny.

A więc wojna! Z dniem dzisiejszym wszelkie sprawy i zagadnienia schodzą na plan dalszy. Całe nasze życie publiczne i prywatne przestawiamy na specjalne tory. Weszliśmy w okres wojny. Cały wysiłek narodu musi iść w jednym kierunku. Wszyscy jesteśmy żołnierzami. Musimy myśleć tylko o jednym – walka aż do zwycięstwa!

Ignacy Mościcki (1 września 1939 r.)

Obywatele Rzeczypospolitej! Nocy dzisiejszej odwieczny wróg nasz rozpoczął działania zaczepne wobec Państwa Polskiego, co stwierdzam wobec Boga i Historii. W tej chwili dziejowej zwracam się do wszystkich obywateli państwa w głębokim przeświadczeniu, że cały naród w obronie swojej wolności, niepodległości i honoru skupi się dookoła Wodza Naczelnego i sił zbrojnych oraz da godną odpowiedź napastnikowi, jak to się już nieraz działo w historii stosunków polsko-niemieckich. Cały naród polski, błogosławiony przez Boga, w walce o swoją świętą i słuszną sprawę, zjednoczony z armią, pójdzie ramię przy ramieniu do boju i pełnego zwycięstwa.

Historia w języku

Skrzydlatymi słowami nazywamy znane powszechnie i używane w danym języku wyrazy, wyrażenia, zwroty, których autorstwo czy pochodzenie jest możliwe do ustalenia. Mają charakter frazeologizmów. Skrzydlate słowa zazwyczaj mają swoje źródła w tekstach literackich, dziełach filmowych, przemówieniach i wypowiedziach osób publicznych, reklamach. Mogą to być cytaty albo np. tytuły. Można wśród nich wskazać kilka wciąż funkcjonujących w języku polskim, a pochodzących z pierwszej połowy XX wieku:

– przeminęło z wiatrem – zwrot jest polską wersją tytułu filmu z 1939 r. w reżyserii kilku osób, nakręconego na podstawie powieści Margaret Mitchell; powiedzenie odnosi sie dziś do sytuacji, w których mówimy o czymś, co bezpowrotnie straciliśmy, co jest w zasadzie nie do odzyskania

– nie czas żałować róż, gdy płoną lasy – cytat z utworu Lilla Weneda Juliusza Słowackiego, znaczenie wg Wielkiego słownika języka polskiego (wsjp.pl) to ‘najpierw należy zająć się sprawami ważniejszymi, a mniej ważne odłożyć na potem’; fraza wielokrotnie wykorzystywana nie tylko w zwykłej komunikach, ale także wykorzystywana i przekształcana przez innych twórców, np. u Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej w pięknym wierszu z 1941 r. Róża, lasy i świat, który metaforycznie odnosi się do otaczającej autorkę wojennej rzeczywistości:

Nie czas żałować róży, kiedy płoną lasy —
Nie czas lasów żałować, kiedy płonie świat,
Gdy obszar ziemski jedną staje się Saharą…
Nie czas żałować świata, gdy wznowił się chaos,
Gdy dnia i godziny nikt nie wie,
Kiedy Bóg, kulą ziemską w pierś trafiony, padł
I powstał jak lew w swym gniewie! —
Gdy noc każda najgłębszą czerni się żałobą…
— — — — — — — — — — — —
Jednak żałuję róży i płaczę nad sobą…

– czeski film: nikt nic nie wie – Nikt nic nie wie to tytuł absurdalnej komedii produkcji czechosłowackiej w reżyserii Józefa Macha z 1947 roku, którego akcja umieszczona jest w okresie wojny; zwrot bywa często skracany do postaci „czeski film”; pełny zwrot czy skrócone wyrażenie oznaczają sytuacją chaosu, w którym trudno sie zorientować.

Ciekawostki
z innych krajów

ALBANIA

W 1939 r. po inwazji Włoch na Albanię parlament albański przegłosował pod naciskiem włoskich wojsk okupacyjnych zjednoczenie kraju z Włochami i utworzono Królestwo Albanii pod włoskim protektoratem.

KANADA

10 września 1939 r. Kanada wypowiedziała wojnę Niemcom.

FRANCJA

1 grudnia 1939 r. w Paryżu założono Polski Uniwersytet na Obczyźnie.

USA

15 grudnia 1939 r. odbyła się premiera Przeminęło z wiatrem.

TURCJA

26 grudnia 1939 r. ponad 30 tysięcy osób zginęło w wyniku trzęsienia ziemi w tureckim mieście Erzincan.

Wydarzenia w tekstach kultury i mediach

Kliknij na konkretny tytuł, a przeniesiesz się na stronę z informacjami o nim

Film, serial

  • Chłopiec w pasiastej piżamie, reż. Mark Herman, 2008;
  • Jak rozpętałem drugą wojnę światową, reż. Tadeusz Chmielewski, 1970;
  • Kamienie na szaniec, reż. Robert Gliński, 2014;
  • Katyń, reż. Andrzej Wajda, 2007;
  • Miasto 44, reż. Jan Komasa, 2014;
  • Ostatni pociąg, reż. Joseph Vilsmaier, Dana Vávrová, 2007;
  • Pianista, reż. Roman Polański, 2002;
  • Tajemnica Westerplatte, reż. Paweł Chochlew, 2013.
  • Czas honoru, reż. Michał Kwieciński, 2008;
  • Czterej pancerni i pies, reż. Konrad Nałęcki, 1966;
  • Polskie drogi, reż. Janusz Morgenstern, 1977.

Literatura

  • Pożegnanie z Marią, Tadeusz Borowski, 1947;
  • Pamiętnik z powstania warszawskiego, Miron Białoszewski, 1970;
  • Czarny potok, Leopold Buczkowski, 1956;
  • Inny świat, Gustaw Herling-Grudziński, 1953;
  • Mała Zagłada, Anna Janko, 2014;
  • Zdążyć przed Panem Bogiem, Hanna Krall, 1977;
  • Rudolf, Marian Pankowski, 1980;
  • Do piachu, Tadeusz Różewicz, 1979;
  • Buty i inne opowiadania, Jan Józef Szczepański, 1956.

Gry wideo

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Humor

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Muzyka

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Sztuka

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Inne

  • 7 dni Westerplatte; First to Fight, (gra planszowa).

Ćwiczenia

1. Proszę przeczytać tekst i uzupełnić luki informacjami.

Dla Polaków wojna rozpoczęła się 1 września (a) roku. Pierwszym miejscem, w którym rozległy się strzały było (b). Żołnierze walczyli tam przez (c) dni. Atak, zaplanowany przez (d) to tzw. blitzkrieg, co oznacza (e). Obronę Polski skupiono w dwóch regionach: na (f) i (g). Państwa związane z Polską sojuszem wypowiedziały wojnę Trzeciej Rzeszy. Kraje, o których mowa, to: (h) i (i). W połowie września Sowieci wkroczyli na teren Polski, łamiąc w ten sposób pakt (j).

2. Proszę wstawić w odpowiedniej formie wyrazy podane w nawiasach.

3. Proszę dopisać czasowniki dokonane w odpowiedniej formie.

3. Proszę ułożyć zdania zawierające czasowniki z wcześniejszego ćwiczenia w odpowiedniej formie.

Chcesz wysłać swoje odpowiedzi na maila?

Nagrania

Źródła

H. Batowski, Agonia pokoju i początek wojny: sierpień-wrzesień 1939, Poznań 1979.

 

H. Piątkowski, Kampania wrześniowa 1939 roku w Polsce, Jerozolima 1943.