WOJSKOWOŚĆ

Partyzantka – walka z wrogiem prowadzona w sposób nieregularny, dywersyjny.

Broń biała – rodzaj broni używanej do walki na krótkim dystansie, np. noże, miecze, bagnety.

ZNANI POLACY

Romuald Traugutt – generał i głównodowodzący powstaniem styczniowym.

GEOGRAFIA

Zbiorowe mogiły walczących w powstaniu styczniowym znajdują się w Batorzu, Łomży, Opatowie, Banachach, Myszkowie, Prymusowej Woli.

We Włocławku znajduje się pomnik Stanisława Bechiego, włoskiego oficera uczestniczącego w powstaniu styczniowym.

W Kole (woj. wielkopolskie) znajduje się pomnik Bojownikom o Wolność i Niepodległość, który upamiętnia czyny powstańców.

W Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku znajduje się Współczesny męczennik – odlew rzeźby Frédérica Auguste’a Bartholdiego.

Warszawa, dnia 22 stycznia 1863 r.

Nikczemny rząd najezdniczy rozwścieklony oporem męczonej przezeń ofiary, postanowił zadać jej cios stanowczy – porwać kilkadziesiąt tysięcy najdzielniejszych, najgorliwszych jej obrońców, oblec w nienawistny mundur moskiewski i pognać tysiące mil na wieczną nędzę i zatracenie. Polska nie chce, nie może poddać się bezopornie temu sromotnemu gwałtowi pod karą hańby przed potomnością powinna stawić energiczny opór. Zastępy młodzieży walecznej, młodzieży poświęconej, ożywione gorącą miłością Ojczyzny, niezachwianą wiarą w sprawiedliwość i pomoc Boga, poprzysięgły zrzucić przeklęte jarzmo lub zginąć. Z nią więc Narodzie Polski, za nią! Po straszliwej hańbie niewoli, po niepojętych męczarniach ucisku, Centralny Narodowy Komitet obecnie jedyny, legalny Rząd Twój Narodowy, wzywa Cię na pole walki już ostatniej, na pole chwały i zwycięstwa, które Ci da i przez imię Boga na Niebie dać przysięga, bo wie, że Ty, który wczoraj byłeś pokutnikiem i mścicielem, jutro musisz być i będziesz bohaterem i olbrzymem. Tak, Ty wolność Twoją, niepodległość Twoją zdobędziesz wielkością takiego męstwa, świętością takich ofiar, jakich Lud żaden nie zapisał jeszcze na dziejowych kartach swoich. Powstającej Ojczyźnie Twojej dasz bez żalu, słabości, wahania wszystką krew, życie i mienie, jakich od Ciebie zapotrzebuje. W zamian K. C. N. przyrzeka Ci, że siły dzielności Twej nie zmarnieją, poświęcenia nie będą stracone, bo ster, który ujmuje, silną będzie dzierżyć ręką. Złamie wszystkie przeszkody, roztrąci wszelkie zapory, a każdą nieprzychylność dla świętej sprawy, nawet brak gorliwości, ścigać i karać będzie przed surowym, choć sprawiedliwym trybunałem obrażonej Ojczyzny. W pierwszym zaraz dniu jawnego wystąpienia, w pierwszej chwili rozpoczęcia świętej walki, K. C. N. ogłasza wszystkich synów Polski, bez różnicy wiary i rodu, pochodzenia i stanu, wolnemi i równemi Obywatelami kraju. Ziemia, którą Lud rolniczy posiadał dotąd na prawach czynszu lub pańszczyzny, staje się od tej chwili bezwarunkową jego własnością, dziedzictwem wieczystem. Właściciele poszkodowani, wynagrodzeni będą z ogólnych funduszów Państwa. Wszyscy zaś komornicy i wyrobnicy, wstępujący w szeregi obrońców kraju, lub w razie zaszczytnej śmierci na polu chwały, rodziny ich otrzymają z dóbr Narodowych dział obronionej od wrogów ziemi. Do broni więc, Narodzie Polski, Litwy i Rusi, do broni! Bo godzina wspólnego wyzwolenia już wybiła, stary miecz nasz wydobyty, święty sztandar Orła, Pogoni i Archanioła rozwinięty. A teraz odzywamy się do Ciebie Narodzie Moskiewski: tradycyjnem hasłem naszem jest wolność i braterstwo Ludów, dla tego też przebaczamy Ci, nawet mord naszej Ojczyzny, nawet krew Pragi i Oszmiany, gwałty ulic Warszawy i tortury lochów Cytadelli. Przebaczamy Ci, bo i Ty jesteś nędzny i mordowany, smutny i umęczony, trupy dzieci Twoich kołyszą się na szubienicach carskich, prorocy Twoi marzną na śniegach Sybiru. Ale jeżeli w tej stanowczej godzinie nie uczujesz w sobie zgryzoty za przeszłość, świętszych pragnień dla przyszłości, jeżeli w zapasach z nami dasz popracie tyranowi, który zabija nas, a depcze po Tobie – biada Ci! Bo w obliczu Boga i świata całego, przeklniemy cię na hańbę wiecznego poddaństwa i mękę wiecznej niewoli, i wyzwiemy na straszny bój zagłady, bój ostatni Europoejskiej Cywilizacyi z dzikiem barbarzyństwem Azyi.

W nocy z 14 na 15 stycznia 1863 roku w nocy miała miejsce w Warszawie branka, która przyspieszyła wybuch powstania styczniowego. Słowo branka jest rzeczownikiem odczasownikowym, to nazwa czynności, pochodząca od czasownika brać w znaczeniu ‘przy użyciu siły, przemocy, przymusu prawnego zmuszać kogoś do udania się dokądś, do włączenia do jakiejś grupy lub organizacji’ (Wielki słownik języka polskiego, wsjp.pl).

W języku polskim nazwy czynności są tworzone najczęściej sufiksami: -anie – czytanie, -enie – robienie, -cie – picie. Jednak są też wykorzystywane inne, mniej regularne, takie jak np. właśnie -ka: branka, wywózka (< wywozić), zbiórka (< zbierać), przeprowadzka (< przeprowadzać się), gadka (< gadać) itp.