Polak, Litwin, dwa bratanki?

Jadwiga została królem (tak!) Polski w 1384 roku. Miała w tym czasie jedenaście lat i od siedmiu była zaręczona z Wilhelmem Habsburgiem. Szlachta bardzo nie chciała, żeby Habsburg został mężem Jadwigi. Habsburgowie dążyli do tego, aby mieć wpływy w Koronie, a małżeństwo Wilhelma z Jadwigą byłoby idealnym sposobem, aby zdobyć władzę w Polsce. Jadwiga została więc ostatecznie żoną Jagiełły, księcia litewskiego. Dla obojga było to małżeństwo bardzo opłacalne. Jagiełło był poganinem, Litwa była pogańska, a tuż obok wyrósł nowy wróg – Państwo Krzyżackie, które pewnie niedługo znalazłoby pretekst do ataku na kraj Jagiełły. Polska z kolei mogłaby się pochwalić sukcesem w chrystianizacji ostatniego pogańskiego kraju w Europie. Jako wielki organizm państwowy, Polska i Litwa, mogły próbować odzyskać Ruś Czerwoną od Węgier.

Taki układ był bardzo korzystny, a jego warunki ustalono w 1385 roku w Krewie. Zanim jednak doszło do podpisania dokumentów, które łączyły dwa państwa, negocjowano ponad rok. Sojusz Litwy i Polski został nazwany unią polsko-litewską albo unią krewską. Oczywiście, nie zapomniano o Wilhelmie Habsburgu, wielkim przegranym tego układu. Jadwiga i Wilhelm zostali zaręczeni w dzieciństwie, a ceremonia miała charakter zaślubin. Wilhelm nie mógł pogodzić się z faktem, że nastoletnia Jadwiga wyjdzie za mąż za poganina, Jagiełłę, i to on, a nie Wilhelm, dostanie koronę Polski. Jagiełło musiał zapłacić Habsburgowi 200 złotych monet, a Jadwiga musiała oficjalnie zerwać zaręczyny. Bardzo ważnym punktem unii było przyjęcie chrześcijaństwa przez Jagiełłę i chrystianizacja Litwy. Tak jak czterysta lat wcześniej Mieszko I przyjął chrzest z rąk Czechów, poślubił Dobrawę i wprowadził swój kraj do grona państw nowoczesnych, chrześcijańskich, podobnie postąpił Jagiełło, decydując się na unię w Krewie i małżeństwo z Jadwigą. Ich ślub miał miejsce w 1386 roku na Wawelu.

Dokument unii krewskiej mówi o inkorporowaniu Litwy przez Polskę, czyli „wchłonięciu” jej terytorium, stworzono jeden organizm państwowy. Polska i Litwa zostały związane unią na wiele lat. Wielokrotnie później potwierdzano i rozwijano warunki unii krewskiej, np. unią horodelską czy unią lubelską. Dążono do tego, aby Polska i Litwa były silnym państwem. Litwa zachowała sporą suwerenność, ale Polacy patrzyli na kraj cały czas czujnym okiem – na przykład szlachta litewska wybierała swojego księcia, ale przy udziale polskich możnych.
Dzieło, które rozpoczęli Jagiełło z Jadwigą, miało swój finał niemal 400 lat później w jednym z najważniejszych dokumentów w historii Polski, w Konstytucji 3 maja z 1791 roku – w nim ostatecznie uznano Polskę i Litwę za jeden kraj, choć stało się to w przededniu długotrwałego zniknięcia Polski z mapy Europy.

Przejdź dalej

Trzeba i warto wiedzieć

GEOGRAFIA

Dokument unii krewskiej przechowywany jest w Archiwum Kapituły Metropolitalnej w Krakowie.

Krewo – to miasteczko na obszarze dzisiejszej Białorusi w obwodzie grodzieńskim.

NAUKA POLSKA

W 1400 roku królowa Jadwiga ufundowała odnowienie Akademii Krakowskiej (późniejszego Uniwersytetu Jagiellońskiego). Dzięki temu Akademia przetrwała, a Jadwiga stworzyła fundamenty pod jedną z najważniejszych uczelni wyższych w kraju.

Teksty autentyczne

AKT UNII POLSKI I LITWY PODPISANY W KREWIE DNIA 14 SIERPNIA 1385 ROKU

My Jagiełło, z mocy boskiej wielki książę litewski, Rusi pan i dziedzic przyrodzony, oznajmujemy wszystkim, komu należy, a którzy niniejsze pismo widzieć będą, to, o czem nas powiadomili ze strony najjaśniejszej pani, z bożej łaski, królowej węgierskiej, polskiej, dalmackiej itd., szlachetni i czcigodni mężowie, ksiądz Stefan, proboszcz chanadieński, Władysław, syn Kakasa de Kaza, kasztelan z Potoka, Włodko, cześnik krakowski, Mikołaj, kasztelan zawichoski, i Krystyn, dzierżawca kazimierski. Naprzód tedy powiedzieli, jako oświecony książę litewski, Jagiełło, wyprawił swoich uroczystych posłów najpierw do panów ziemian polskich, a następnie do jej królewskiego majestatu. Ci zaś posłowie, którzy byli do królewskiego majestatu wyznaczeni, wzięli z sobą listy wierzytelne od głównego i naczelnego posła, prześwietnego księcia Skirgiełły, brata wielkiego księcia Jagiełły, który dla pewnych przyczyn osobiście przed majestatem jej królewskim stawić się nie mógł. Posłowie jego, książę Borys i Hanko, starosta wileński, stanąwszy przed królową węgierską, tak, sprawę wykładając, mówili: Wielu cesarzów, królów i różnych książąt pragnęło wejść w stałe stosunki pokrewieństwa z tymże wielkim księciem litewskim; lecz Bóg wszechmogący zachował to dla osoby waszej królewskiej mości. Przeto, najjaśniejsza pani, spełnij to zbawienne polecenie, przyjmij wielkiego księcia Jagiełłę za syna i oddaj mu w małżeństwo najukochańszą córkę swoją, Jadwigę, królowę polską. Ufamy, że z tego związku wyniknie chwała Bogu, zbawienie duszom, cześć ludziom a pomnożenie królestwu. Nim zaś to, o czem mowa, do końca stosownego dojdzie, wielki książę Jagiełło ze wszystkimi swoimi braćmi, jeszcze nie ochrzczonymi, tudzież z krewnymi, ze szlachtą, ziemianami większymi i mniejszymi, w ziemiach jego zamieszkałymi, chce, życzy i pragnie przyjąć wiarę katolicką świętego Rzymskiego Kościoła. Nie mogli tego otrzymać od niego, pomimo usilnych starań, wielu cesarzów i różnych książąt, albowiem Bóg wszechmocny sławę tę dla Waszego Królewskiego Majestatu zachował. Na oczywistość i moc tego, obiecuje wielki książę Jagiełło złożyć i wydać wszystkie swoje skarby dla odzyskania utrat, które poniosły tak Polska jak Litwa, jeżeli tylko królowa węgierska córkę swoją, Jadwigę, królowę polską, ślubem małżeńskim z nim skojarzy. Wielki książę Jagiełło obiecuje sumę, zaręczoną między królową węgierską a księciem Austryi, mianowicie dwakroć sto tysięcy florenów, złożyć i wypłacić. Tenże wielki książę Jagiełło obiecuje i zaręcza własnym kosztem i staraniem przywrócić królestwu polskiemu wszystkie kraje, przez kogokolwiek oderwane od niego i zabrane. Tenże wielki książę Jagiełło obiecuje wrócić pierwotną wolność wszystkim chrześcijanom, zwłaszcza ludziom obojej płci, z ziemi polskiej, obyczajem wojennym zabranym i przesiedlonym, a to tak, że każdy lub każda będzie się mógł udać tam, gdzie będzie chciał. Nareszcie tenże wielki książę Jagiełło obiecuje ziemie swoje litewskie i ruskie na wieczne czasy do korony Królestwa Polskiego przyłączyć. My przeto, przerzeczony wielki książę litewski Jagiełło, na powyższe oświadczenie poselskie, dane i złożone w naszem imieniu panom Królestwa Polskiego przez wspomnianego Skirgiełłę, brata naszego ukochanego, jako też na zaręczenia, uczynione najjaśniejszej królowej węgierskiej Elżbiecie przez wysłanych od tegoż brata naszego pełnomocników, w obecności posłów królowej pani, tak Węgrów jak i Polaków, do naszej wysokości wysłanych, razem z braćmi naszymi, książętami litewskimi Skirgiełłą, Korybutem, Witoldem, Ligwenem, oraz w imieniu innych braci naszych, obecnych i nieobecnych, zgadzamy się i oświadczamy to tak rzeczonej królowej pani, jak i wspomnianym panom królestwa polskiego; te zaś oświadczenia poselskie kazaliśmy umocnić pieczęciami naszemi i braci naszych i te we wszystkiem potwierdzamy. Dan w Krewie, w poniedziałek, w wigilię Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (14 sierpnia) roku Pańskiego 1385-go.

[tekst polski: H. Mościcki Unia Litwy z Polską. Dokumenty i wspomnienia. Warszawa –Lublin-Łódź 1919]

Historia w języku

Tekst aktu Unii rozpoczyna oświadczenie: „My Jagiełło, z mocy boskiej wielki książę litewski, Rusi pan i dziedzic przyrodzony, oznajmujemy…”. Mówienie o sobie w liczbie mnogiej jest charaktersytyczne dla dawnych władców, ta kategoria gramatyczna nosi nazwę pluralis majestatis, służy podniesieniu czy też podkreśleniu dostojeństwa, prestiżu, majestatu władzy. Dziś używana raczej żartobliwie.
Używanie liczby mnogiej dla wyrażenia szacunku, okazania prestiżu pozostało do dziś w niektórych dialektach. Na Śląsku używa się form tzw. „dwojenia” (2. osoba lm) wobec osób starszych: dejcie mi to, ciotko oraz „trojenia” (3. osoba lm) wobec najstarszych w rodzinie: babko, przidom tukej.
Generalnie w języku polskim dziś występują dwie formy liczby gramatycznej: pojedyncza (singularis) i mnoga (pluralis), choć w początkach rozwoju polszczyzny używano także liczby podwójnej (dualis). Służyła ona mówieniu i pisaniu o rzeczach występujących w parach: dwie niewieście, dwie słońcy, np. w Szachach Jana Kochanowskiego:

Napoły żywe białe, czarne konie,
Walą się prawie na obiedwie stronie.

Do dziś w języku polskim pozostały ślady po liczbie podwójnej w odmianie rzeczowników, których desygnaty z natury rzeczy występują podwójnie: ręce, uszy, oczy. Już sam mianownik liczby mnogiej tych rzeczowników ma taką właśnie archaiczną końcówkę: ręc-e (inne żeńskie rzeczowniki, których temat kończy się na -k- mają końcówkę -i: studentki, kartki, męki), oczy, uszy (inne rzeczowniki nijakie mają końcówkę -a: okna, zadania, słońca), końcówki będące pozostałością po liczbie podwójnej występują także  w przypadkach zależnych: rękoma, w ręku, oczyma, uszyma. Można, oczywiście, po polsku używać wyrazów: oka (otwory w sieci, tłuszcz na powierzchni rosołu) i ucha (uchwyty dzbanka, garnka, torby).
Ciekawostką pod względem liczby są również w języku polskim wyrazy, które:

– mają tylko liczbę pojedynczą (singularia tantum): płyn, woda, mąka, piasek

– mają formę tylko liczby mnogiej (pluralia tantum): imieniny, okulary, spodnie, drzwi, niektóre nazwy miejscowe – Katowice, Suwałki, Ateny, Beskidy, Tatry, Śniardwy itp.

Ciekawostki
z innych krajów

BIAŁORUŚ

W Krewie można zobaczyć ruiny zamku, w którym podpisano unię.

LITWA

Imię Jagiełły po litewsku brzmi Jogaila. Był synem Olgierda i jego drugiej żony Julianny, wnukiem Giedymina. Objął tron wielkoksiążęcy w Wilnie w 1377 r. po śmierci Olgierda, odsunąwszy od władzy swojego stryja, współksięcia Kiejstuta.

WŁOCHY

W 1386 roku rozpoczęto budowę katedry w Mediolanie, która jest do dziś jedną z najpiękniejszych w Europie.

GRUZJA

W 1386 roku wojska mongolskiego wodza Timura Chromego (Tamerlana) dotarły na granice Europy, zdobywając Tyflis (dzisiejszą stolicę Gruzji, Tbilisi).

Wydarzenia w tekstach kultury i mediach

Kliknij na konkretny tytuł, a przeniesiesz się na stronę z informacjami o nim

Film, serial

  • Korona królów, sezon 3 (2019), reż. Wojciech Pacyna (TVP).

Literatura

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Gry wideo

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Humor

  • Baba z berłem – Jadwiga Kanał Youtube: Historia bez cenzury.

Muzyka

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Sztuka

  • Zamek w Krewie, rycina z XIX wieku, autor: Napoleon Orda
  • Obraz upamiętniający Unię w Krewie R.P. 1861 rok, Muzeum Przypkowskich w Jędrzejowie
  • Portret królowej Jadwigi Andegaweńskiej L.P. 1768-1771, Zamek Królewski w Warszawie
  • Portret Władysława Jagiełły, XVI w., Muzeum Diecezjalne w Sandomierzu

Inne

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Ćwiczenia

1. Jakie zmiany wprowadziło podpisanie unii polsko-litewskiej?

2. W tekście użyto następujących przymiotników: ważny, nowoczesny, silny, duży, czujny, korzystny. Proszę dopisać stopień wyższy i najwyższy, a następnie utworzyć zdania ze stopniem najwyższym przymiotnika.

Wzór: ważny – ważniejszy – najważniejszy. Najważniejsze dla Kazimierza Wielkiego było posiadanie syna.

3. Korzystając z tekstu, proszę napisać, jakiego wyrazu lub wyrażenia dotyczą poniższe definicje:

4. Proszę przyjrzeć się fotografii Dagmary Bryzek – serialowej królowej Jadwidze („Korona królów” – TVP).

Proszę wybrać i wpisać zgodnie z prawdą.

Chcesz wysłać swoje odpowiedzi na maila?

Nagrania

Źródła

G. Błaszczyk, Dzieje stosunków polsko-litewskich od czasów najdawniejszych do współczesności, t. I: Trudne początki,  Poznań 1998.

 

R. Frost, Oksfordzka historia unii polsko-litewskiej, t. 1, Poznań 2018.

 

https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1199867,Unia-w-Krewie-%e2%80%93-poczatek-dziejow-polskolitewskich [dostęp: 17.01.20]