Rzutem na… koronę – gdzie dwóch umiera, tam trzeci korzysta. Bolesław Chrobry i jego potomkowie

Kim jest król? Dziś odpowiemy, że władcą całego kraju, najważniejszą osobą, autorytetem, którego trzeba słuchać i którego rozkazy należy wykonywać. Kiedy myślimy o królu, widzimy schemat relacji feudalnych, z postacią króla na górze i jego wasalami u dołu. Taka organizacja średniowiecznego społeczeństwa zapewniała porządek – wiadomo było, kto jest najważniejszy.

W X i XI wieku Polska dopiero stawała się państwem. Fakt, że zaczęto ją postrzegać jako odrębny kraj, to zasługa Mieszka I, o czym wiecie z poprzednich rozdziałów, ale sam Mieszko nigdy nie został królem, mimo że był najważniejszą osobą – władcą powstającego państwa.

W poprzednim rozdziale zatytułowanym Zjazd gnieźnieński dowiedzieliście się, że podczas tego wyjątkowego spotkania w Gnieźnie stało się coś niezwykłego: Otton III, cesarz Rzeszy, nałożył swój diadem na głowę polskiego księcia Bolesława. Czy to znaczy, że Bolesław automatycznie został królem? Niestety, nie. To był tylko symboliczny gest. Cesarz chciał w ten sposób uhonorować swojego przyjaciela i sojusznika. Żaden z nich nie pomyślał o „koronacji” tak, jak rozumiemy ją teraz. Słowo król w języku polskim pochodzi właśnie od imienia Karol! Bolesław nie mógł więc zostać królem… Przynajmniej nie tak łatwo. Wymyślił więc inny sposób. Przede wszystkim potrzebował potomków Karola Wielkiego. Postanowił ożenić swojego syna, Mieszka II, z siostrzenicą Ottona III, Rychezą. To dawało mu argument, że dynastia Piastów jest związana z rodziną cesarską.

Po drugie, starał się o poparcie papieża, ponieważ papież musiał wyrazić zgodę na koronację, a zwłaszcza na historyczną koronację, która miała oznaczać utworzenie nowego królestwa na terenach Europy. Dlatego też o koronowanych władcach mówi się czasami pomazańcy boży – bo są namaszczeni (naznaczeni) przez Boga, czyli wyjątkowi. Bolesław Chrobry czekał na koronację 25 lat. Idealne warunki zaistniały wiosną 1025 roku – cesarz Henryk II, wróg Chrobrego, umarł. W tym czasie życie zakończył również papież Benedykt VIII. Polski książę wykorzystał więc fakt, że nie było wówczas osoby, która mogłaby mu zabronić koronacji i w kwietniu koronował się na króla Polski. Prawdopodobnie doszło do tego w Gnieźnie.

Wszystko to rozgrywało się bardzo szybko – śmierć cesarza i papieża, koronacja Bolesława na króla Polski, a dwa miesiące później śmierć jego samego. Możemy powiedzieć, że pierwszy polski król został nim – jak potocznie mówimy – rzutem na taśmę (czyli wysiłkiem podjętym w ostatniej chwili, tuż u kresu życia). Na pamiątkę tego wydarzenia orzeł w polskim godle dumnie nosi koronę.

Wydawałoby się, że dzięki tej odważnej i brawurowej decyzji następcom króla Bolesława powinno być łatwiej – jedność państwa została dodatkowo podkreślona osobą króla, pomazańca bożego. Status monarchy trudno było podważać, co rozumieli również cesarze rzymscy. O tym, że może być dokładnie odwrotnie, przekonał się już syn i następca Chrobrego – Mieszko II.

Przejdź dalej

Trzeba i warto wiedzieć

RELIGIA

W Gnieźnie znajduje się Bazylika Prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, w której koronowano Bolesława. Przed bazyliką można oglądać pomnik Bolesława Chrobrego.

Prawdopodobnie, choć data jest usankcjonowana jedynie tradycją, w 1030 roku urodził się Stanisław ze Szczepanowa, biskup krakowski, uznany za swiętego, stał się patronem Polski.

 

EKONOMIA

Wizerunek Bolesława Chrobrego znajdziemy na banknocie dwudziestozłotowym.

Teksty autentyczne

Kronika Galla Anonima

Zważywszy jego chwałę, potęgę i bogactwo cesarz rzymski zawołał w podziwie: Na koronę mego cesarstwa, to co widzę większe jest niż wieść głosiła […]. A zdjąwszy z głowy swej diadem cesarski, włożył go na głowę Bolesława na zadatek przemierza i przyjaźni […] i za chorągiew tryumfalną dał mu w darze gwoźdź z krzyża Pańskiego wraz z włócznią św. Maurycego.

Epitafium na grobie Bolesława

W tym grobie spoczywa wódz szlachetna gołębica
Zwano ciebie Chrobrym, po wieki bądź błogosławionym
Choć z ojca pogana, lecz matką twą chrześcijanka
Krople świętej wody sprawiły, żeś sługą bożym
Gdy cię postrzyżono, w Rzymie twe włosy złożono
Odtąd pośród waśni tys. był Chrystusa zapaśnik
Odtąd pośród waśni tyś był Chrystusa zapaśnik
Imię twoje w sławie, więc chwała ci Bolesławie
Tak królestwo Słowian, Jaćwingów [dosł. Gotów], a także Polan
Cesarz wyniósł wyżej, by księciem już nie był dłużej
Za to tyś z wdzięczności hojnych mu darów nie skąpiąc
I jakie sam chciałeś, z radością ofiarowałeś
By przydać ci sławy Otto koroną obdarzył
Za czyny wspaniałe obyś zbawiony był. Amen.

Historia w języku

Król jest eponimem, czyli wyrazem utworzonym od nazwy własnej. Przyjmuje się, że pochodzi od imienia Karol i nawiązuje do dobrze znanego władcy Karola Wielkiego (żyjącego w latach 742―814 króla Franków i Longobardów oraz cesarza rzymskiego). Wyraz ten początkowo w języku prasłowiańskim przyjął postać *karljь (lub *korljь), a jego późniejszy rozwój zależał od procesów zachodzących w różnych językach słowiańskich. Na przykład w językach rosyjskim, ukraińskim i białoruskim używa się dzisiaj słowa король [korol’], w serbskim краљ [krȃlj], w chorwackim krȃlj, a w czeskim král. Powstały na gruncie języka polskiego król to wynik kilku zjawisk historycznojęzykowych: zmiękczenia l przez j (w związku z czym j zanikło), przekształcenia prasłowiańskiego ă w o, a wreszcie –metatezy (inaczej: przestawki), czyli zamiany kolejności niektórych głosek w sylabie. Metateza polegała tu na zamianie prasłowiańskiej grupy ăr w ro, dzięki czemu powstała forma krol, którą znaleźć można w najstarszych polskich tekstach.

Ciekawostki
z innych krajów

NIEMCY

W 1028 r. Mieszko II złupił Saksonię.

WĘGRY

W roku 1030 Stefan I Święty, król Wegier, odbił Polakom Księstwo Nitrzańskie

NORWEGIA

Na lata 30. XI wieku datuje się chrystianizację Norwegii, której dokonał król Olaf II. Olaf został uznany za świętego i stał się patronem Norwegii.

Wydarzenia w tekstach kultury i mediach

Kliknij na konkretny tytuł, a przeniesiesz się na stronę z informacjami o nim

Film, serial

  • Gniazdo, reż. Jan Rybkowski, 1974.
  • Tajemnice początków Polski, reż. Zdzisław Cozac, 2012.

Literatura

  • Mieszko I i Bolesław Chrobry, Mirosław Kurzawa, Barbara Seidler, 1981.

Gry wideo

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Humor

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Muzyka

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Sztuka

  • Król Karol Wielki, Albrecht Dürer, 1512;
  • Mieszko I, Jan Matejko, 1890;
  • Bolesław I Chrobry, Jan Matejko, 1890;
  • Koronacja pierwszego króla R.P. 1001, Jan Matejko, 1889.
  • Ojciec i syn, Karol Bunsch, 1946;
  • Bolesław Chrobry, Antoni Gołubiew, 1947-1954;
  • Bracia Zmartwychwstańcy: powieść z czasów Chrobrego, Józef Ignacy Kraszewski, 1876;
  • Srebrne Orły, Teodor Parnicki, 1944;
  • Chrobry, Walery Przyborowski, 1889.

Inne

Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać

Ćwiczenia

1. Proszę odpowiedzieć na pytania.

2. Proszę zaznaczyć, czy podane zdania są prawdziwe (P), czy fałszywe (F).

PRAWDA FAŁSZ
a) W średniowieczu wasale rządzili krajem. P/F
b) Podczas zjazdu gnieźnieńskiego Bolesław został królem. P/F
c) W czasach Ottona i Bolesława królami mogli być tylko potomkowie cesarza Francji. P/F
d) Rycheza była córką siostry Ottona III. P/F
e) Zgodę na koronację musiał wyrazić papież. P/F
f) Bolesław nie był związany z Gnieznem. P/F

3. Proszę wpisać bezokoliczniki i formy czasu przeszłego wyrazów z tekstu.

zapewnić dowiedzieć się pomyśleć bać się
ja
ty
on
ona
ono
my
wy
oni
one

Chcesz wysłać swoje odpowiedzi na maila?

Nagrania

Źródła

P. Boroń, Kniaziowie, królowie, carowie… Tytuły i nazwy władców słowiańskich we wczesnym średniowieczu, Katowice 2010.

 

K. Janicki, Czy Bolesław Chrobry został koronowany na króla w 1000 roku?, https://twojahistoria.pl/2017/10/02/czy-boleslaw-chrobry-zostal-koronowany-na-krola-w-1000-roku/, [data dostępu: 11.03.2020].

 

A. Olbrychski, Jak Polska stała się królestwem, czyli koronacja Chrobrego, https://histmag.org/Jak-Polska-stala-sie-krolestwem-czyli-koronacja-Chrobrego-10932, [data dostępu: 17.03.2020].

 

P. Shreiner, Królowa Rycheza, Polska i Nadrenia. Stosunki między Polakami i Niemcami w XI wieku, Poznań–Kolonia 1996.