HISTORIA

Powstania śląskie (1919–21) – trzy zbrojne powstania polskiej ludności Górnego Śląska przeciw Niemcom. Celem walk było włączenie tego regionu w granice powstającego państwa polskiego.

I powstanie śląskie – trwało od 17 do 24 sierpnia 1919 roku. Wybuchło w reakcji na aresztowanie śląskich przywódców POW Górnego Śląska oraz stosowanie terroru i represji przez stronę niemiecką. Bezpośrednią przyczyną wybuchu tego powstania była masakra górników z kopalni „Mysłowice”. Powstanie nie było dobrze przygotowane, dlatego po tygodniu Alfons Zgrzebniok, dowodzący powstaniem, wydał rozkaz zaprzestania walk. Mimo poniesionej klęski w walce, powstanie zwróciło uwagę międzynarodowej opinii publicznej na Górny Śląsk, choć spowodowało też wzrost represji niemieckich na terenach śląskich.

II powstanie śląskie – trwało od 19/20 do 25 sierpnia 1920 roku. Jego głównymi celami były: zlikwidowanie stronniczej policji niemieckiej oraz stworzenie opartej na parytecie policji plebiscytowej. II powstanie śląskie nie było spontanicznym zrywem, ale zaplanowanym działaniem. Zaraz po wezwaniu do walki, wygłoszonym przez Wojciecha Korfantego, w poparciu dla powstania rozpoczął się na Górnym Śląsku strajk generalny. Dowództwo POW Górnego Śląska, któremu przewodził Alfons Zgrzebniok, nakazało szybkie rozpoczęcie walki. Powstanie zakończyło się sukcesem – zgodzono się na stworzenie tzw. Policji Plebiscytowej (niem. Abstimmungspolizei, Apo, Policja Górnego Śląska).

III powstanie śląskie – trwało od 2/3 maja do 5 lipca 1921 roku. Celem powstania, kierowanego przez Wojciecha Korfantego, była poprawa niekorzystnego dla Polaków wyniku plebiscytu na Górnym Śląsku. Walki skończył podpisany 5 lipca rozejm. W rezultacie tego powstania teren przyznany Polsce powiększony został do ok. 1/3 spornego terytorium z Katowicami włącznie. Polsce przypadła połowa hutnictwa i 76% kopalń węgla, a przekazane tereny miały wielkie znaczenie dla gospodarki międzywojennej Polski.

SZTUKA

Plakaty propagandowe – jedna z form propagandy. Plakaty miały przekonywać odbiorców do określonego działania i/lub sposobu myślenia. Wykorzystywano w nich grafikę oraz tekst. Po upowszechnieniu się telewizji znaczenie plakatów zmalało.

JĘZYK

Plebiscyt – głosowanie w sprawach polityczno-społecznych. Osoby biorące udział w plebiscycie głosują za jakimś stanowiskiem lub przeciw niemu.

WOJSKOWOŚĆ

Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska (POW GŚ) – górnośląska organizacja konspiracyjna do walki nieregularnej, podjazdowej o oderwanie Górnego Śląska od Niemiec i przyłączenie go do Polski. Organizacja ta powstała w 1919 w Katowicach. Była główną polską siłą zbrojną w powstaniach śląskich.

HISTORIA

Traktat wersalski (1919) – traktat pokojowy z Niemcami, najważniejszy z zawartych w latach 1919–20 traktatów kończących I wojnę światową.

ZNANI POLACY

Wojciech Korfanty (1873–1939) – polityk, działacz śląski i publicysta. Zabiegał o przyłączenie do Polski ziem zaboru pruskiego, np. w 1918 wystąpił w Reichstagu z głośnym żądaniem przyłączenia do państwa polskiego wszystkich ziem polskich zaboru pruskiego i Górnego Śląska. Był przywódcą III powstania śląskiego. W latach 20. XX wieku był posłem na sejm, zajmował się też pracą biznesową.

GEOGRAFIA

Śląsk – region historyczny położony w Europie Środkowej. Z czasem zaczęto wyróżniać Dolny Śląsk i Górny Śląsk. Śląsk leży w dorzeczu górnej i środkowej Odry oraz początkowego biegu Wisły.

Materiały dotyczące historii Śląska (i nie tylko Śląska) znajdziemy w zasobach Śląskiej Biblioteki Cyfrowej: https://www.sbc.org.pl/dlibra.

Żeby lepiej poznać i zrozumieć powstania śląskie, warto odwiedzić, nie tylko wirtualnie:
Muzeum Powstań Śląskich (Świętochłowice): https://www.muzeumpowstanslaskich.pl/
Muzeum Śląskie (Katowice): https://muzeumslaskie.pl/pl/

Serdecznie polecamy!

Słownictwo: powstanie (przeciw komu/czemu), powstaniec (= ‘uczestnik powstania’), powstańczy; wybuch / klęska / upadek powstania; przygotowywać / rozpocząć / tłumić powstanie; rocznica powstania; bitwa / walki / bohaterstwo powstańców; coś ku czci powstańców; pomnik powstańczy; powstańcze wspomnienia.

Słowo powstanie pochodzi od czasownika powstać w znaczeniu ‘rozpoczynać walkę zbrojną przeciwko władzy, dążąc do jej obalenia lub ograniczenia’ (Wielki słownik języka polskiego, wsjp.pl).

Pisownia: nazwy mieszkańców regionów (terenów geograficznych) piszemy wielką literą, a nazwy mieszkańców miast i wsi małą, np.:

Górny Śląsk to region, więc mieszkają tam Górnoślązak i Górnoślązaczka / Ślązak i Ślązaczka;

Kaszuby to region, więc mieszkają tam Kaszuba i Kaszubka; dziś coraz częściej zamiast tej tradycyjnej formy ten Kaszuba używa się nowej Kaszub;

Pomorze to region, więc mieszkają tam Pomorzanin i Pomorzanka;

Bawaria to region, więc mieszkają tam Bawarczyk i Bawarka (ale bawarka zapisana małą literą to ‘herbata (napój) z mlekiem’),

ale:
Kraków to miasto, więc mieszkają w nim krakowianin (lub krakowiak) i krakowianka; krakowiak jest też nazwą tańca ludowego z okolic Krakowa, zaliczany jest do polskich tańców narodowych;

Rybnik to miasto, więc mieszkają w nim rybniczanin i rybniczanka;

Zalipie to wieś, więc mieszkają w niej zalipianin i zalipianka;

Paryż to miasto, więc mieszkają w nim paryżanin i paryżanka;

Nikiszowiec to zabytkowa dzielnica Katowic, więc na tym osiedlu mieszkają nikiszowianin i nikiszowianka.