Na moście w Sarajewie
Wielka Wojna – to nazwa, którą określano I wojnę światową, przed wybuchem II wojny, pierwsza wojna światowa to jeden z największych konfliktów międzypaństwowych.
Jak i gdzie się zaczęło? Skoro mówimy o wielkim konflikcie, to pewnie chodzi także o wielkie państwo. Może Rosja, może Stany Zjednoczone, może Niemcy? Otóż nie. Historia rozpoczyna się w Sarajewie, czyli stolicy Bośni i Hercegowiny. W tym bałkańskim mieście mieszkali, podobnie jak dzisiaj, przedstawiciele wielu narodowości, kultur i religii. Żyli i żyją tu katolicy, muzułmanie oraz wyznawcy kościoła prawosławnego. Po pożarze miasta w 1897 roku powstały tam kawiarnie, teatry, restauracje. Jednak obok pięknej, nowej i popularnej części miasta wciąż żyło „stare” Sarajewo. Bośniaccy Serbowie coraz częściej czuli się na swoim terytorium jak goście. Serbia zaczęła przekonywać mieszkańców, że Bośnia powinna stać się częścią ich kraju, a nie być osobnym państwem, pod obcą władzą. Takie działania nie umknęły uwadze Austrii i Węgier, czego wynikiem było zablokowanie konstytucji Bośni. Co to zmieniło? Mieszkańcy nie mogli już czytać serbskiej prasy, a po ulicach coraz częściej maszerowało wojsko. Z powodu złego stanu zdrowia cesarza do Sarajewa pojechał arcyksiążę Franciszek Ferdynand. To była najgorsza decyzja, jaką mógł podjąć. W trakcie przejażdżki po mieście krok w krok chodzili za nim spiskowcy, a ostatecznie jeden z nich, Gavrilo Princip, odebrał życie Franciszkowi. Po zamachu Austriacy postanowili brutalnie rozprawić się z zamachowcami.
Czy zamach wstrząsnął ówczesną Europą? Nie za bardzo. Ciężko w to uwierzyć ale w tamtejszym czasie podobnych zdarzeń było sporo i nikt nie spodziewał się poważnych konsekwencji. Jednak w Wiedniu wciąż zastanawiano się, jak ukarać buntownicze bałkańskie miasta. Zaborcy wiedzieli, że potrzebują po swojej stronie dodatkowej siły, sojusznika gotowego do wojny, dlatego doszło do połączenie wojsk trzech państw: Austrii, Węgier oraz Rzeszy. W 1914 roku rozpoczęła się Wielka Wojna. Kto w niej walczył? Po jednej stronie były to: Rosja, Francja, Wielka Brytania, Serbia, Japonia, Włochy i Stany Zjednoczone. Natomiast po drugiej stanęły wojska austriackie, węgierskie i niemieckie. Oficjalnie do sojuszu państw centralnych należały jeszcze Turcja i Bułgaria. Walki toczyły się w Azji, Europie i Afryce.
Jak się skończył pierwszy, największy konflikt o światowej skali? Ententa (której trzon stanowiły Rosja, Francja i Wielka Brytania) wygrała. Powstały nowe państwa, Niemcy straciły część terenów, Austria i Węgry rozbiły się na dwa państwa. Pierwsza wojna była zupełnie innym konfliktem niż wcześniejsze. Miały na to wpływ między innymi przez nowe technologie użyte w walce i zaangażowanie – po obu stronach – wielu państw.
A co działo się wówczas z Polską? W tym czasie Polski nie było na mapie, ale nie oznaczało to, że konflikt ominął ten teren i nic się po jego zakończeniu nie zmieniło. Wręcz przeciwnie, konsekwencje wojny, miały dla Polaków znaczenie przełomowe…
Trzeba i warto wiedzieć
ZABYTKI
W Rzeszowie (Polska) znajduje się Muzeum Okręgowe, w którym można oglądać pamiątki I wojny światowej.
W Warszawie znajduje się Muzeum Wojska Polskiego, w którym zgromadzono najciekawsze eksponaty wojskowo-historyczne z okresu I wojny swiatowej.
HISTORIA
Obóz w Oświęcimiu zbudowano już podczas I wojny światowej w 1917 roku, ale jeszcze wtedy nie był to obóz koncentracyjny.
GEOGRAFIA
Bośnia i Hercegowina to państwo położone na Półwyspie Bałkańskim. Suwerennym państwem jest od 1992 roku. Największe miasta to: Sarajewo (stolica) oraz Banja Luka i Mostar. To ostatnie miasto słynie z kamiennego Starego Mostu (zabytek wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO), który został zburzony podczas wojny w 1993 roku i odbudowany w 2004.
Sarajewo to stolica Bośni i Hercegowiny. Miasto zostało założone w XV wieku przez Turków Osmańskich. Z Sarajewa pochodzi znany kompozytor Goran Bregović i popularny reżyser Emir Kusturica. W mieście znajduje się wiele ciekawych i pięknych zabytków, np. przekorny dom, a także piękne kościoły, meczety i synagogi.
W Bośni i Hercegowinie znajduje się miasto Medziugorie, znane na świecie z powodu objawień Matki Boskiej, które miały się wydarzyć na terenie miasta. W związku z tym miasto jest bardzo popularnym ośrodkiem pielgrzymek w Europie.
ZNANI
Franciszek Ferdynand – arcyksiążę austriackiego pochodzenia, następca tronu Austro-Węgier, zginął w Bośni z rąk Gavrilo Principa, który zorganizował zamach na arcyksięcia. W zamachu zginęła również żona Ferdynanda – Zofia von Hohenberg.
ZABYTKI
Pałac Konopiszte – znajduje się 50 km od Pragi. Pod koniec XIX wieku kupił go Franciszek Ferdynand i zamieszkał w nim z żoną. Dzisiaj można zobaczyć tam prywatną kolekcję dzieł sztuki zgromadzonych przez arcyksięcia.
PAMIĄTKI WYDARZENIA
– Most Łaciński, na którym zginął Franciszek Ferdynand, znajduje się nad rzeką Miljacka w Sarajewie.
– W miejscu zamachu znaleźć można tablicę upamiętniającą śmierć arcyksięcia.
– W Muzeum Bośni i Hercegowiny w Sarajewie oglądać można odciski stóp Gavriło Principa.
– Na wystawie w Muzeum Historii Wojskowości w Wiedniu znajduje się samochód, którym Franciszek Ferdynand jechał w czasie zamachu, a także mundur, który miał tego dnia na sobie.
Teksty autentyczne
Andrzej Chwalba: Samobójstwo Europy. Wielka wojna 1914-1918
Nie po raz pierwszy zresztą serbscy spiskowcy przymierzali się do realizacji tego zadania. W ich przekonaniu arcyksiążę należał do najbardziej antyserbskich polityków, był dla nich symbolem znienawidzonej monarchii. Rzeczywiście Franciszek Ferdynand wspierał okupację Bośni i Hercegowiny i nie ukrywał swojej niechęci do Serbii, którą nazywał „krainą zbirów, głupców i śliwek” lub „krainą świniarzy”.
Zeznania zamachowca:
Nagle usłyszałem, że ludzie wołają „niech żyje” (…). Gdy drugi automobil podjechał bliżej, poznałem następcę tronu… Zobaczyłem też siedzącą obok niego damę i zacząłem się zastanawiać, czy mam strzelać, czy nie. W tym momencie ogarnęło mnie dziwne uczucie i z trotuaru wycelowałem do następcy tronu.
Historia w języku
W języku polskim nazwy państw zakończone na -nia wymawiane są jako [-ńja]: Japonia, Wielka Brytania, Dania, Hiszpania. Wyjątkiem od tej zasady jest nazwa Bośnia i Hercegowina, w której człon Bośnia wymawia się jak w wyrazach polskich rodzimych, czyli [-ńa] – kuchnia, studnia, czytelnia itp. Prawdopodobnie wynika to z faktu, iż nazwa Bośnia ma pochodzenie słowiańskie – być może pochodzi od słowa z dawnego dialektu iliryjskiego, w którym oznaczało ‘bieżącą wodę’. Choć takiemu tłumaczeniu przeczy wymowa również [ńa] takich nazw, jak: Kalifornia czy Narnia. Warto dodać, że wymowa zakończenia „nia” pozwala odróżnić w wymowi wyrazy: Dania [dańja] – nazwa kraju od dania [dańa] – potrawy.
Warto zwrócić uwagę na nazwy innych krajów, miast, kontynentów, w których nazwach słychać [-j-] po spółgłosce. Jeśli tą spógłoską jest: s, z, c – to nazwa zapisywana jest z literą „j”: Rosja, Francja, Turcja, Persja, Azji, Nikozja, Konstancja, jeśli to inna spółgłoska, to wymawiana po niej głoska [j] zapisywana jest jako „i”: Serbia, Bułgaria, Austria, Arabia Saudyjska, Finlandia, Norwegia, Portugalia, Sofia, Marsylia. Zasady te zostały ostatecznie usankcjonowane reformą polskiej ortografii w 1936 roku.
Ciekawostki
z innych krajów
W stolicy Austrii znajduje się Muzeum Historii Wojska, w którym można odnaleźć liczne pamiątki z dnia zamachu, m.in. samochód, w którym zastrzelono Franciszka i jego żonę Zofię; mundur, który miał na sobie, a także pistolet, którym dokonano zbrodni.
W Austrii znajduje się trzynastowieczny zamek Artstetten, miejsce zamieszkania Franciszka Ferdynanda i jego rodziny.
W Belgradzie znajduje się ulica Gawriło Principa – zabójcy Franciszka Ferdynanda.
W Sarajewie znajduje się pomnik Gawriło Principa. Przy jego odsłonięciu był obecny prezydent Republiki Serbskiej Milorad Dodik, który powiedział:
Gavrilo Princip jest dla nas wojownikiem który walczył za wolność, a Austro-Węgry były okupantem (…) Serbowie zostali wyrzuceni z Sarajewa w czasie wojny ojczyźnianej (1992-1995), tak że zostało już niewielu członków serbskiego narodu, odebrano im domy, majątek i historię. Dlatego tutaj stawiamy pomnik, i wysyłamy tym samym wiadomość, że jesteśmy dumni z naszej historii, naszej walki o wolność, wszystkiego co nasi przodkowie czynili, i będziemy bronili prawa do naszej tożsamości. Pomnik jest naszym jasnym sygnałem, że nasza walka w przeszłości była prawdziwa, uzasadniona, zgodna z prawem i legalna.
Wydarzenia w tekstach kultury i mediach
Kliknij na konkretny tytuł, a przeniesiesz się na stronę z informacjami o nim
Film, serial
- Śmierć w Sarajewie, reż. Danis Tanović, 2016;
- 1917, reż. Sam Mendes, 2019;
- Zabójstwo Franciszka Ferdynanda - strzał który zmienił losy świata, kanał: Tylko Historia, platforma: YouTube;
- The Assassination of Franz Ferdinand, kanał: Simple History, platforma: YouTube;
- Franz Ferdinand in Sarajevo, Serbia, 1914, platforma: YouTube.
Literatura
Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać
Gry wideo
Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać
Humor
Jeśli wiesz coś, czego my nie wiemy, daj znam znać
Muzyka
- Na moście w Sarajewie, Koniec Świata, 2010.
Sztuka
- Gavrilo Princip strzela do pary książęcej, Achille Beltrame, 1914 (obraz);
- Franciszek Ferdynand, Wilhelm Vita, początek XX wieku (obraz).
Inne
- Prof. Andrzej Chwalba i prof. Andrzej Paczkowski opowiadają o I wojnie światowej i jej znaczeniu w historii Europy, Polskie Radio, audycja z 2014 roku.
Ćwiczenia
Nagrania
Treść w przygotowaniu.
Źródła
A. Chwalba, Samobójstwo Europy. Wielka wojna 1914-1918, Warszawa 2014.
G. King, S. Woolmans, Zabić arcyksięcia, Kraków 2014.
https://dzieje.pl/aktualnosci/100-rocznica-zamachu-w-sarajewie-ktory-wywolal-i-wojne-swiatowa [data dostępu: 10.10.2020].
https://kaiserinsisi.wordpress.com/2014/11/11/zabic-arcyksiecia-o-dozgonnej-milosci-i-zamachu-w-sarajewie/ [data dostępu: 10.10.2020].
https://www.dw.com/pl/terrorysta-czy-bohater-kim-by%C5%82-zab%C3%B3jca-arcyksi%C4%99cia-ferdynanda/a-17219097 [data dostępu: 10.10.2020].